راهنمای اکران روز: «قسم» ساخته محسن تنابنده

اخبارهنری: نویسنده و کارگردان: محسن تنابنده

بازیگران: مهناز افشار/ سعید آقا خانی/ حسن پورشیرازی/ مهران احمدی

مدیر فیلمبرداری: تورج اصلانی/ تهیه کننده: الهام غفوری- جلیل شعبانی

خلاصه داستان:

راضیه (با بازی مهناز افشار) برای به اثبات رساندن قتل خواهرش توسط شوهر خواهرش، تمام خویشاوندان خود را سوار بر یک اتوبوس کرده تا از گرگان به مقصد مشهد رفته و در دادگاه همگی قسم بخورند که بهمن (مهران احمدی) قاتل خواهرش است. در این میان خسرو، شوهر راضیه (با بازی سعید آقا خانی) که مدارک و شواهد را برای متهم کردن بهمن کافی نمی‌داند، با این سفر مخالف است…

حرف‌های کارگردان درباره فیلمی که ساخته است:

تعریف کردن این قصه به این شکل بسیار سخت بود چراکه قصه با آدم‌هایی شروع می‌شد که درباره پنج سال پیش حرف می‌زدند. البته ابتدا قرار بود در اتوبوس روایت نشود، اما بعد از بازنویسی متوجه شدم که این شیوه موجود بسیار خلاقانه‌تر و چالش‌برانگیزتر و بیشتر منطبق بر قصه است. بار‌ها و بار‌ها فیلمنامه را نوشتم تا به این نتیجه رسیدم لوکیشن در قسم منطبق بر قصه بود و این اثر تنگ و ترش آدم‌ها برای من بسیار جذاب بود و از خفقان آن منظور داشتم که این همه آدم بروند تا قسم بخورند برایم بسیار جذاب بود و از این منظر الزام داشتم که این فیلم را در اتوبوس بسازم.

محسن تنابنده درباره اینکه یک مرد خیانتکار در همه فیلم‌ها حضور دارد گفت: بله این تکراری است، ولی خیلی در جامعه زیاد شده است. ضمن اینکه من ابتدا می‌خواستم فیلمی درباره همین مورد بنویسم، چون علت اول طلاق‌ها خیانت است..

بازیگران درباره فیلم چه می‌گویند:

مهناز افشار: من به معنای واقعی کلمه کار گروهی را در این فیلم تجربه کردم من بعد از فیلم «ناگهان درخت» و «آشفته‌گی» قصد نداشتم فیلمی بازی کنم، اما بعد از خواندن «قسم» لحظه به لحظه با آدم‌های اتوبوس همزادپنداری کردم و متوجه شدم هر یک از سرنشینان اتوبوس نماینده یکی از افراد جامعه ماست. نقشم با نام راضیه برای من جالب و حس خواهرانگی آن بسیار ملموس بود.

همه لحظات این فیلم بسیار سخت بود و از آنجایی که تنابنده کارگردان بد اخلاقی است، هیچ سکانسی را بیهوده رها نمی‌کرد. از لحظه‌ای که نقش خسرو وارد شد فشار بسیار زیاد بود. سکانسی که از اتوبوس پیاده شدم و می‌خواستم ساکم را بردارم برایم بسیار سخت بود.

حسن پورشیرازی: برای اجرای نقش راننده اتوبوس، بدل داشتم. آقایی به نام اصلانی، رانندگی اتوبوس در فیلم را بر عهده داشت که راننده خوبی بود و رانندگی در بسیاری از صحنه‌ها را او انجام می‌داد و در برخی جا‌ها او به من کمک کرد، زیرا مسیر فیلمبرداری پر و پیچ و خم و خطرناک بود.

چالش فیلمبرداری در «قسم»:

شاید یکی از مهمترین ویژگی‌های قسم را بتوان در توانایی تحسین برانگیز تورج اصلانی در مدیریت فیلمبرداری این اثر عنوان کرد. برای فیلمی که سهم عمده‌ای از اتفاقات و حوادث آن در یک اتوبوس می‌گذرد، فیلمبرداری تبدیل به مهمترین چالش تولید می‌شود. تورج اصلانی درباره ویژگی‌های فیلمبرداری این فیلم می‌گوید: ” فیلمبرداری از نظر لوکیشن بسیار محدود و چالش برانگیز بود. از ابتدا که با آقای تنابنده صحبت کردیم، چند راه در پیش داشتیم یا باید روی پرده سبز فیلم می‌گرفتیم و بعد متریال مان را به آن اضافه می‌کردیم.

از آنجا که استودیوی ما برای نور خورشید محدود است بنابراین تست زیادی زدیم و به نتیجه ایده آل نرسیدیم و تصمیم گرفتیم برای فیلمبرداری به لوکیشن واقعی برویم. صحنه سقوط در فیلم نیز با هشت دوربین فیلمبرداری شده و طراح صحنه در این بخش به ما خیلی کمک کرد. همه چیز در این فیلم ساخته شده است. برای فیلمبرداری در بخش‌های دیگر هم همزمان با دوربین کار کردیم. “

حواشی فیلم:

اولین حاشیه مربوط به این فیلم به شکل عجیبی در زمان پیش تولید و با بروز شایعاتی درباره سرمایه‌گذاری «موسسه اوج» بر روی این فیلم محسن تنابنده شکل گرفت. این در حالی بود که در میانه راه، موسسه اوج هرگونه سرمایه‌گذاری در این پروژه را تکذیب می‌کرد، تا جایی که محسن تنابنده به‌عنوان کارگردان مجبور به ارائه توضیحاتب شد: ” ابتدا تصمیم بر همکاری با سازمان اوج وجود داشت، اما در میانه راه تصمیم خودمان را تغییر دادیم. “. او درباره دلیل تغییر تصمیم می‌گوید: «در نگاه اول هزینه ساخت این فیلم بسیار بالا بود و به همین دلیل یک نفر قادر به سرمایه‌گذاری در ساخت «قسم» نبود. ضمن این که اگر «قسم» در استودیو به صورت کروماکی ساخته می‌شد هزینه‌اش از ساخت در لوکیشن‌های واقعی قطعاً بیشتر بود.

ما پس از اینکه موقعیت ساخت این فیلم در استودیو را فراهم کردیم تصمیم گرفتیم که با هزینه شخصی «قسم» را در فضا‌های واقعی بسازیم و با وجود حمایت‌های سازمان اوج همکاری‌مان با این سازمان را متوقف کردیم. بخشی از سرمایه ساخت این فیلم را الهام غفوری و بخش دیگر را جلیل شعبانی فراهم کردند و در واقع این دو نفر سرمایه‌گذار و مالک اصلی این فیلم سینمایی هستند و، چون مشکل الهام غفوری برای تهیه‌کنندگی قانونی حل شده است نام جلیل شعبانی و الهام غفوری به عنوان تهیه‌کننده در تیتراژ این اثر آورده خواهد شد.

حاشیه مهم و پر سر و صدای بعدی به زمان اکران فیلم و نمایش آن در شهر مشهد بر‌می‌گردد. جایی که مسئولین سالن در اقدامی عجیب مانع از پخش آنلاین صحبت‌های مهناز افشار (که از طریق ارتباط اینترنتی و از آلمان با تماشاگران سینما صحبت می‌کرد) در اکران مردمی آن می‌شوند. تنابنده بعدازاین اتفاق با انتشار ویدیویی به‌تندی از مدیران شهر مشهد انتقاد کرد و گفت: «برای اکران قسم به شهر مشهد آمدیم؛ البته مشهد چه عرض کنم، باید بگوییم جمهوری خودمختار مشهد و قرار بود مهناز افشار به‌صورت لایو با مردم ارتباط برقرار کند و ما این قضیه را از سه روز پیش اعلام کرده بودیم؛ اما آن‌ها پیش از مراسم، گفتند که وزارت اطلاعات اعلام کرده که تحت هیچ شرایطی خانم افشار نمی‌تواند با مردم به‌صورت مستقیم ارتباط برقرار کند و ما وقتی به‌صورت زنده با افشار ارتباط برقرار کردیم وسط برنامه آن را قطع کردند و خیلی متأسفم و نمی‌دانم باید چه کرد؟!

درگیری لفظی محسن تنابنده و خبرنگاری که خود را حقوقدان نیز معرفی می‌کرد، حاشیه پر سر و صدای بعدی فیلم را در جلسه نشست خبری فیلم در جشنواره فجر رقم زد. خبرنگاری که قسم خوردن زنان را برای اثبات یک قتل از نظر قضایی و فقهی اشتباه می‌دانست با واکنش تند محسن تنابنده روبرو شد که خبرنگار را متهم به بی‌سوادی می‌کرد.

تنابنده ضمن تاکید بر مشورت با مقامات قضایی در این‌باره گفت: ” بالا سر این فیلم سه قاضی گردن کلفت وجود داشته است. در چنین پرونده‌هایی رای به پنجاه قسم است و اگر شما نتوانید پنجاه نفر را بیاورید رای به تکرار قسم است. اگر من تنها پای این فیلمنامه نشسته بودم حرف شما صحیح بود، اما قاضی حمیدیان کسی است که باعث شد «عروس آتش» ساخته شود. اگر گردن شما کلفت‌تر از مشاوران قضایی است این نکته دیگری است. شما بروید کمی بیشتر بخوانید تا برایتان حل شود.

چرا ممکن است فیلم را دوست نداشته باشیم؟

برای سینمایی که می‌خواهد عمده حوادث خودش را با اتکا به مسافران حاضر در یک اتوبوس پیش ببرد، طراحی پیچش‌های داستانی مناسب و خلق کاراکتر‌هایی که بتوانند با شخصیت خاص خود مسیر داستان و درام را به سمت و سویی پر چالش و غیر قابل پیش بینی هدایت کند، مهمترین چالش پیش روی نویسنده است که چهل و پنج دقیقه ابتدایی فیلم «قسم» را تبدیل به مدت زمانی کسالت‌آور برای مخاطب کرده است. تمرکز نویسنده بر روی شخصیت‌ها و روابطی (همچون ارتباط عاشقانه دختر و پسر در اتوبوس) که تاثیر چندانی بر روی درام پیش رو ندارند، باعث شده نیمه اول فیلم به زیاده گویی‌های تلویزیونی شبیه باشد.

جذابیت‌های فیلم کدامند؟

«قسم» از نظر کارگردانی یک گام رو به جلو برای سینمای ایران محسوب می‌شود. محسن تنابنده و تورج اصلانی با خوش فکری و هوشمندی بالای خود، چنان قاب‌هایی را از داخل فضای بسته و خفقان‌آور اتوبوس پیش چشم تماشاگر می‌گذارند، که شاید کمتر بتوان نما‌های تکراری و مشابهی را در میان پلان‌های متعدد آن پیدا کرد. شاید اوج مهارت‌های کارگردان و فیلمبردار را بتوان در صحنه سقوط اتوبوس به استخر پر از آب ببینیم که از لحاظ باور پذیری در اجرا ما را به سینمای ایران امیدوار می‌سازد.

سعید آقاخانی یکبار دیگر حضورش را در برابر ستاره ای، چون «مهناز افشار» به رخ کشیده و با حضورش تمام توجه تماشاگر را به خود معطوف می‌نماید.

نظر منتقدان موافق و مخالف چیست؟

اصغر نعیمی: «قسم» یک نمونه درست و فیلمی مثال زدنی برای پاسخ به این پرسش دیرین است که سینمای امروز ما به چگونه فیلم‌هایی نیازمند است. محسن تنابنده در دومین تجربه کارگردانی خود با انتخاب ایده‌ای دشوار و البته جذاب و جاه طلبانه می‌کوشد و موفق می‌شود تا مولفه‌های اصلی یک درام جنایی -مبتنی و وفادار به قواعد ژانر- را در بستری بومی و اینجایی به داستانی جذاب و پرکشش تبدیل کند.

این شاید اولین بار در سینمای ما باشد که نویسنده‌ای توانسته عناصر کاملا بومی داستان را در کنار الگو‌های ژانری همساز و هماهنگ کند.

کیوان کثیریان: «قسم» یک فیلم جاده‌ای پر کاراکتر است. این شلوغی گرچه اقتضای لوکیشنی است که انتخاب شده و به پررنگ شدن تم قضاوت و مایه‌های پلیسی، معمایی فیلم کمک کرده، ولی گاهی حضور این همه کاراکتر در فضای محدود که همه هم حرف می‌زنند و نظر می‌دهند و اکثرشان قصه‌ای هم دارند، باعث سرسام و سردرگمی می‌شود.

قرار است پازل ماجرا را تک تک شان با حرف‌هایشان و اطلاعاتشان تکمیل کنند و این کار را سخت می‌کند. در نیمه اول، فیلم موضوعی را طرح می‌کند که موفق نمی‌شود اهمیتش را به ما بقبولاند. پیچ‌های داستان نیز به همین دلیل چندان تکان‌دهنده از آب درنمی‌آیند.

نظر کاربران در شبکه‌های اجتماعی:

کاربری به نام معین مقامی در توییتر میگه: فیلم «قسم» شباهت زیادی به سریال «پایتخت» دارد. نما‌های عجیب، اصطلاحات کلامی کاراکتر‌ها و ماشینی که باز هم حضوری محوری دارد. داستان تلخ است و و ریتم فیلم تا ده دقیقه آخر کسالت‌بار است و سکانس حادثه اتوبوس دیر اتفاق می‌افتد.

کاربری با آیدی yunes۴۷x: واقعا فیلم خوبی بود. فاز اینایی که میگن بد بود را درک نمیکنم. بازی‌ها همه به جا و اندازه بود.

نظر نگارنده:

برای اثری که می‌خواهد با به تاخیر انداختن ارائه اطلاعات به تماشاگر و نمایش کاراکتر‌هایی پر رمز و راز که به سبک آثار متاخر اصغر فرهادی همواره چیزی برای پنهان کردن در آستین دارند، تماشاگر را با خود همراه سازد، ایجاد تعلیق از طریق طراحی کاراکتر‌های چند لایه و مرتبط با درام اصلی مهمترین ضعفی است که کمبود آن را می‌توان در قطع ارتباط تماشاگر با شخصیت‌ها و حوادث داخل اتوبوس پیگیری کرد.

پیوند زدن نتیجه گیری اخلاقی انتهایی فیلم که با مرگ تقدیری و تصادفی کاراکتر محوری فیلم حادث می‌شود، از آن دست رویکرد‌های نا امید کننده در سینمای ایران است که با دوری گزیدن از روابط علت و معلولی، (آن هم در درامی که هسته اصلی وقایع پیش برنده خودش را بر پایه و اساس قوانین جاری بنیان نهاده است) و برای خلاصی یافتن از پایان بندی درام نه چندان جذابش راه حلی به جز مرگ تصادفی و تقدیری برای شخصیت محوری داستانش در نظر نمی‌گیرد.

کمال پورکاوه