فستیوال کن جشنوارهای است که همه ساله در کشور فرانسه برای تقدیر از بهترین آثار سینمایی جهان برگزار میشود. کن شهری است در جنوب کشور فرانسه در فرنچ ریورا که هتلهای آن از سال قبل برای جشنواره سال بعد رزرو میشود. البته کن شهری تجملاتی در کشور فرانسه است که در هر سال افراد ثروتمند و پولدار را به عنوان توریست جذب میکند اما بازهم مهمترین جاذبهی این شهر همین فستیوال کن است. خیلی از منتقدین و کارگردانان برتر جهان معتقدند که حتی اعتبار جشنواره کن از مراسم اسکار بیشتر است و فیلمهایی که در این جشنواره برنده میشوند، در جشنوارههای دیگر سال هم حضوری درخشان خواهند داشت. این جشنواره از هفت بخش اصلی تشکیل شده است و هدف از برگزاری آن تجلیل از هنر سینما است. نخستین فیلم سه بعدی راه یافته به بخش مسابقه اصلی فستیوال کن فیلم ها را گیری (مرگ یک سامورایی) بود که هرچند موفق نشد تا جایزهای بگیرد.
بهترین جایزه فستیوال کن
نام بزرگترین و بهترین تندیس فستیوال کن نخل طلا است که هر سال در دو بخش به بهترین کارگردان و فیلمساز داده میشود. این دو بخش که هر کدام هر سال یک نخل طلا را میگیرند، برای فیلم بلند و فیلم کوتاه است. البته قبل از اینکه نخل طلا بهترین جایزه و تندیس اصلی جوایز این فستیوال شود، در سالهای 1939 تا 1954 نام این جایزه «جایزه بزرگ جشنواره کن» بود که در اواخر همین سال هیئت مدیره جشنواره کن برای طراحی نخل به عنوان جایزه و تندیس اصلی جشنواره از گروهی از جواهر سازان برای طراحی آن دعوت کرد که در نهایت طرح «لوچینه لازون» برنده شد و انتخاب شد. در سال 1955 نخستین جایزه نخل طلا برای فیلم مارتی به دلبرت مان کارگردان آمریکایی داده شد. تا سال 1964 روند اعطای جایزهی نخل طلا به برترین آثار سینمایی فیلم کوتاه و بلند ادامه یافت؛ تا اینکه در این به دلیل ایجاد مشکلاتی در زمینهی حق تالیف و کپی رایت دوباره جایزهی قبلی یعنی «جایزه بزرگ جشنواره کن» جایگزین آن شد. اما دوباره از سال 1975 تا به امروز نخل طلای جشنواره کن که از طلای 24 عیار ساخته شده و به بالشی از جنس کریستال تکیه داده شده است؛ به عنوان جایزهی اصلی به برندگان اعطا میشود. این جشنواره بهترین فرصت برای تهیه کنندگانی است که جوایز مختلف را میگیرند؛ چرا که میتوانند از این ویترین استفاده کنند و آثار خود را به بزرگترین کمپانیهای نمایش فیلم بفروشند. در فستیوال کن تنها اهالی سینما با کارت دعوت میتوانند حضور پیدا کنند و این یک فستیوال و جشنوارهی کاملا اختصاصی است.
تاریخچه فستیوال کن
تاریخچه فستیوال کن به اواخر دهه 1930 زمانی که «ژان زای» وزیر وقت آموزش ملی فرانسه برای مقابله و رقابت با جشنواره ونیز که توسط دولتهای فاشیست آلمان و ایتالیا برگزار میشد؛ تصمیم گرفت با حمایت دولتهای آمریکا و انگلیس این جشنواره را برگزار کند. اما با حمله آلمان به لهستان و اعلام جنگ فرانسه و انگلیس به آلمان برگزاری اولین دورهی این جشنواره به تعویق افتاد. جشنوارهای که قرار بود در ژوئن سال 1939 به ریاست «لوییس لومیر» بنیانگذاران صنعت فیلم در هالیوود برگزار شود. پس از پایان جنگ جهانی دوم اولین دورهی آن در سال 1946 با حمایت دولت فرانسه و در رقابت با جشنواره ونیز برگزار شد. در اولین سال برگزاری، این فستیوال بسیار مورد استقبال و توجه مردم و اهالی سینما و رسانه قرار گرفت؛ به طوری که در سال دوم 16 فیلم به بخش رقابتی جشنواره راه یافتند. در سه سال بعدی این جشنواره به دلیل کمبود بودجه برگزار نشد تا اینکه شروع دوبارهی برگزاری آن در سال 1951 اتفاق افتاد. در این سال اتفاق مهمی افتاد و آن توافق مدیران جشنواره ونیز و کن برای ماندن جشنواره ونیز در فصل پاییز و رفتن جشنواره کن در فصل بهار بود. این اتفاق مهمی بود چرا که هر چند مدیران هر دو جشنواره توافق کرده بودند که هر دو فستیوال را گرامی بدارند اما برگزاری دو جشنواره بزرگ و معتبر سینمایی در یک فصل یعنی در فصل پاییز باعث میشد تا میزان توجه اهالی سینما و رسانه به خصوص به جشنوارهی نوپای کن کمتر شود و هر دو ضرر کنند. اما سرانجام به لطف روابط خوب و حسنهی دولتهای آلمان و فرانسه این اتفاق رقم خورد. جایزه نخل طلا در سال 1955 انتخاب شد که به بهترین فیلم کوتاه و بلند آن سال داده شود. دههی 1960 را باید دههی شکوفایی و موفقیت این جشنواره بدانیم و در این دهه بود که جشنواره کن به عنوان معتبرترین جشنواره سینمایی سال از سوی اهالی سینما، رسانه و مردم انتخاب شد.
هیئت داوران فستیوال کن
در سال 1947 که دومین دورهی فستیوال کن برگزار میشد و 16 فیلم برتر به بخش جایزه و نهایی مسابقه راه یافته بودند، قرار شد که از هر کشور برای اجرای عدالت یک داور انتخاب شود. البته ساز و کار انتخاب هیئت داوران این جشنواره در سالهای بعد دستخوش تغییرات بسیاری شد. هیئت داوران فستیوال کن در شکل جدید و تغییر یافتهی آن از سالهای ابتدایی همگی از برجسته ترین بازیگران و کارگردانان و اهالی سینمای برجستهی دنیا هستند و توسط کمیته انتخاب به فستیوال کن راه پیدا میکنند. سیستم رای دهی به این صورت است که هر کدام از داوران پس ار بررسی هزاران فیلم در طول سال به صورت مخفیانه رای خود را اعلام میکنند در نهایت پس از شمارش آرای داوران فیلم برتر انتخاب میشود. برای هر کدام از بخشهای اصلی مسابقهی جشنواره یعنی فیلمهای بلند و فیلمهای کوتاه و سینه فونداسیون دو هیئت داوران مختلف به داوری میپردازند. البته برای بخشهای نوعی نگاه و دوربین طلایی هم هیئت داوری رای میدهند و داوری میکنند. گاهی اوقات ممکن است فیلم یا بازیگری جدای از بخشهای تعیین شده جایزه بگیرد. به عنوان مثال ساموئل ال جکسون در سال 1991 به خاطر بازی فوق العاده و درخشان در فیلم «تب جنگل» اسپایک لی جایزهی بهترین بازیگر نقش مکمل را که چنین جایزهای اصلا در قوانین این فستیوال وجود ندارد؛ گرفت. فستیوال کن هر سال یک جایزه به بهترین بازیگر مرد و یک جایزه به بهترین بازیگر زن میدهد و جایزهای برای بهترین بازیگران مکمل مرد و زن مثل اسکار و دیگر جشنوارهها نمیدهد.
بخشهای مختلف فستیوال کن
فستیوال کن در هفت بخش برگزار میشود که در هر بخش به بهترینها جوایزی تعلق میگیرد. این هفت بخش عبارتند از: بخش مسابقه، بخش خارج از مسابقه، بخش نوعی نگاه، بخش سینه فونداسیون، بخش هفته منتقدان، بخش دو هفته کارگردانان، بخش مارش دو فیلم که در ادامه مقاله این هفت بخش بیشتر معرفی خواهند شد.
1-بخش مسابقه فستیوال کن: اصلی ترین و مهمترین بخش این فستیوال است که دو گروه فیلم بلند و کوتاه شرکت میکنند و هر کدام یک نخل طلا، اصلی ترین و بهترین جایزه را میبرند. گرفتن جایزهی فیلمی در این بخش تضمین کنندهی درخشش این فیلم در طول سال و حضور در جشنوارههای بعدی است. همچنین تهیه کنندگان این فیلمها شانس این را پیدا میکنند که فیلمهای خود را به بهترین کمپانیهای پخش فیلم در سراسر دنیا بفروشند و در اکران عمومی حضوری چشمگیر و موفقیت آمیز داشته باشند.
2-بخش خارج از مسابقه فستیوال کن: در این بخش فیلمهایی شرکت میکنند که دارای کیفیت و ارزش هنری بالایی هستند، اما نتوانستند به بخش اصلی مسابقه راه پیدا کنند. این بخش، بخش جذابی در این جشنواره است و همواره با حاشیهها و اتفاقات جالبی همراه است و بسیار مورد استقبال اهالی سینما و رسانه قرار میگیرد. نمایش بخشهای تدوین نشدهی فیلمهای در حال تولید کارگردانان سینمای جهان از بخشهای جذاب و دیدنی هر سال جشنواره است.
3-بخش نوعی نگاه فستیوال کن: از سال 1978 این بخش غیر رقابتی به این جشنواره اضافه شده است و هر سال به بهترین فیلم این بخش جوایزی اعطا میشود. آثار برجستهی سینمای جهان در این بخش به نمایش در میآید و برندگان هر سال میتوانند در طول سال در بهترین سینماهای جهان به نمایش در آیند.
4-بخش سینه فونداسیون فستیوال کن: همه ساله 15 فیلم کوتاه از ساختههای دانشجویان مدارس فیلم در این بخش جشنواره به نمایش در میآیند و توسط هیئت داوری جداگانه داوری میشوند و به برترینها جایزهی اول تا سوم را میدهند. بخش سینه فونداسیون از سال 1998 به جشنواره کن اضافه شده است و با بخش فیلم کوتاه که در بخش مسابقه و جوایز اصلی شرکت میکند؛ متفاوت است.
5-بخش هفته منتقدان فستیوال کن: در سال 1962 این بخش جنبی به جشنواره کن اضافه شد و از قدیمی ترین با سابقه ترین بخشهای این جشنواره است که توسط انجمن منتقدان فیلم فرانسه برگزار میشود. کار این بخش معرفی آثار فیلمسازان جوان جهان است. اعضای این انجمن از معروفترین و سرشناسترین منتقدان انتخاب شده اند.
6-بخش دو هفته کارگردانان فستیوال کن: در سال 1968 همزمان با تعطیلی جشنواره کن به دلیل اعتصابات سراسری دانشجویان، این بخش شروع به کار کرد. بخشی که جزو رادیکالی ترین و جنجالی ترین بخشهای این فستیوال سینمایی است که هر ساله جدیدترین فیلمهای بلند و کوتاه جهان را معرفی میکند. این بخش از جشنواره همواره مورد استقبال اهالی رسانه و سینما قرار گرفته است.
7-بخش مارش دو فیلم فستیوال کن: نام دیگر این بخش، بازار فیلم است که همه ساله محل حضور بزرگترین بازاریابها و پخش کنندگان فیلمهای سینمایی جهان است. آنها با حضور در این بخش برای خرید فیلمها و پخش آنها در سینماهای جهان اقدام میکنند. در واقع بیشتر تهیه کنندگان تلاش میکنند تا برای بار اول در این فستیوال فیلمهای خود را به نمایش بگذارند و از حضور در چنین فستیوالی به عنوان اعتباری برای حضور در فستیوالهای دیگر و فروش آنها به بهترین شرکتهای نمایش فیلم استفاده کنند.
ضوابط و قوانین حضور فیلمها در فستیوال کن
تمام فیلمهای بخشهای رقابتی، خارج از رقابت و نوعی نگاه باید قبل از حضور و نمایش در فستیوال کن در هیچ جشنواره و فستیوال دیگری حضور پیدا نکرده و به نمایش در نیامده باشند و حداکثر 1 سال پیش از شروع این جشنواره ساخته شده باشند. قانون و ضوابط دیگر فیلمها برای حضور در این فستیوال مربوط به زمان این فیلمها است؛ به طوری که محدودیت زمانی برای مدت نمایش فیلمهای بلند وجود ندارد، اما برای فیلمهای کوتاه حداکثر این مدت زمان باید 15 دقیقه باشد.
برندگان جوایز بهترین فیلمها در فستیوال کن بر اساس موضوع
موضوع جنگ و درگیریهای نظامی تاکنون توانسته است بیشترین جایزهی نخل طلا را از فستیوال کن بگیرد. 5/28% از فیلمهای این موضوع تاکنون توانسته اند این جایزهی معتبر دنیای سینما را دریافت کنند. فیلمهایی که در رابطه با این موضوع و زمینه موفق شده اند در سالهای مختلف جایزهی نخل طلا را بگیرند؛ عبارتند از:
- فیلم «طبل حلبی» اثر فولکر شلوندروف در سال 1979
- فیلم «اینک آخرالزمان» اثر فرانسیس فورد کاپولا در سال 1979
- فیلم «کاگه موشا» اثر آکیرا کوروساوا در سال 1980
- فیلم «مرد آهنین» اثر آندره وایدا در سال 1981
- فیلم «گمشده» اثر کوستا گاوراس در سال 1982
- فیلم «وداع با محبوبه ام» اثر چن کایگه در سال 1993
- فیلم «زیر زمین» اثر امیر کاستاریکا در سال 1995
- فیلم «پیانیست» اثر رومن پولانسکی در سال 2002
- فیلم «فارنهایت 11/9 » اثر مایکل مور در سال 2004
- فیلم «بادی که به مرغزار میوزد» اثر کن لوچ در سال 2006
- فیلم «روبان سفید» اثر میشائیل هانکه در سال 2009
موضوع فیلمهای خانوادگی دومین موضوع و زمینهای است که فیلمهای ساخته شده با این موضوع توانسته است بیشترین جایزهی نخل طلا از این فستیوال بزرگ و معتبر سینمایی را کسب کرده است. حدود 5/11% از کل فیلمهای جایزهی نخل طلا گرفته از فستیوال کن مربوط به این موضوع و زمینه بوده است.فیلمهای نخل طلا گرفته با موضوع خانوادگی در جشنواره کن عبارتند از:
- فیلم «راه» اثر یلماز گونی در سال 1982
- فیلم «ترانه غم انگیزی از نارایاما» اثر شوهی ایمامورا در سال 1983
- فیلم «پاریس،تگزاس» اثر ویم وندرس در سال 1984
- فیلم «وقتی پدر به ماموریت رفت» اثر امیر کاستاریکا در سال 1985
- فیلم «پله فاتح» اثر بیل آگوست در سال 1988
- فیلم «رازها و دروغها» اثر مایک لی در سال 1996
- فیلم «اتاق پسر» اثر نانی مورتی در سال 2001
فیلمهای مربوط به موضوعاتی چون مرگ، مذهبی، جنایی، کودکان، صنعت و اقتصاد، تخیلات ذهنی و محیط آموزشی هرکدام موفق به کسب دو جایزهی نخل طلا از فستیوال کن شده اند. ایران و جشنواره کن در بخشهای مختلف این جشنواره در این سالها حضور پیدا کرده اند و توانسته اند در بخشهای مختلف جوایزی بگیرند. اما تنها یک فیلم از ایران توانسته است جایزهی نخل طلا را بگیرد که در ادامه معرفی خواهد شد.
موضوع مرگ:
- فیلم «طعم گیلاس» اثر عباس کیارستمی در سال 1997
- فیلم «ابدیت و یک روز» اثر تئو آنجلوپولوس در سال 1998
موضوع مذهبی:
- فیلم «ماموریت مذهبی» اثر رولند جافه در سال 1986
- فیلم «زیر خورشید شیطان» اثر موریس پیالا در سال 1987
موضوع جنایی:
- فیلم «پالپ فیکشن» اثر کوئنتین تارانتینو در سال 1994
- فیلم «قلبا وحشی» اثر دیوید لینچ در سال 1990
موضوع کودکان:
- فیلم «کودک» اثر برادران داردن در سال 2005
- فیلم «چهار ماه، سه هفته و دو روز» اثر کریستین مونگیو در سال 2007
موضوع صنعت و اقتصاد:
- فیلم «All That Jazz» اثر باب فاس در سال 1980
- فیلم «بارتون فینک» اثر برادران کوئن در سال 1991
موضوع تخیلات ذهنی:
- فیلم «رزتا» اثر برادران داردن در سال 1999
- فیلم «رقصنده در تاریکی» اثر لارس فون تریر در سال 2000
موضوع محیطهای آموزشی:
- فیلم «کلاس» اثر لاورنت کانته در سال 2008
- فیلم «فیل» اثر گاس ون سنت در سال 2003