اخبار هنری : برخورداری از یک فیلمنامه خوب و جذاب، یکی از مهمترین ارکان موفقیت یک فیلم سینمایی به حساب می آید که تنها منحصر به سینمای آمریکا یا اروپا نیست.
وقتی به محبوب ترین و مهم ترین فیلم های تاریخ سینمای ایران هم نگاه می کنیم، می بینیم که تقریبا اغلب آنها از فیلمنامه های فکر شده و محکمی برخوردار هستند که مرکز ثقل آن آثار قرار گرفته اند.
آفتی که در سال های اخیر سینمای ایران را تهدید کرده و ضربات جبران ناپذیری به آن وارد کرده، استفاده از مضامین تکراری و محافظه کارانه به ویژه در ملودرام های اجتماعی است. مضامینی که بارها و بارها در سینما به آن پرداخته شده و از فرط تکرار به نخ نما شدن رسیده است. یکی از آنها «قصاص» است که سوژه فیلم های نسبتا زیادی قرار گرفته و در اکران امسال نیز دو فیلم «قسم» ساخته «محسن تنابنده» و «جان دار» ساخته مشترک «پدرام پورامیری» و «حسین امیری دوماری»، به آن پرداخته است که در اینجا به دومی می پردازیم.
خانواده ای از طبقه زیر سطح متوسط، در شب عروسی دخترشان با حمله خواستگار قبلی دختر و چند نفر از دوستانش مواجه می شوند که در این درگیری یکی از پسرهای خانواده (جمال) خواستگار سابق را ناخواسته به قتل می رساند. یک حادثه محرک درخشان که تماشاگر را خیلی زود وارد اصل ماجرا کرده و کنجکاوانه به دنبال خود می کشاند.
دو کارگردان همراه نویسنده دیگرشان «محمد داودی»، پایه فیلمنامه خود را بر اساس یک موقعیت ملتهب گذاشته و اجزای دیگر داستان را در تعامل با آن خلق کرده اند. خانواده ای که در اوج شادی با یک بحران مواجه شده و حال یکی از اعضای خود را زیر چوبه دار می بیند. آنها به خوبی از فضای جشن عروسی بهره گرفته و از دیر رسیدن وانت حامل شام عروسی به عنوان عامل تنش زا به بهترین شکل استفاده کرده اند. پس از سکانس درگیری که در نهایت به قتل می انجامد، بهت زدگی باورپذیری در اعضای خانواده موج می زند که برادر بزرگتر (نعیم) را به گرفتن تصمیمی غیراخلاقی و پر ریسک ترغیب می کند. مجروح کردن برادر برای آن که قتل را دفاع از خود قلمداد کند، می توانست به یک نقطه عطف فوق العاده تبدیل شود که محافظه کاری فیلمسازها آن را به باد داده است. جایی که ضربه سطحی چاقوی نعیم می توانست منجر به مرگ جمال شده و قصه را وارد فاز هولناک تری کند.
در پرده میانی فیلمنامه، تنش بیشتری بر فضای کار حاکم شده و شخصیت ها به مرور لایه های درونی شان را آشکار می کنند. خونخواهی برادر توسط یاسر، ایده ای آشنا و امتحان پس داده برای متشنج تر کردن قصه و گره انداختن به آن است که نویسندگان فیلمنامه «جان دار» به خوبی از آن بهره گرفته اند. در طرف دیگر، اسما قرار دارد که شب عروسی اش به خون کشیده شده و حال زندگی مشترکش نیز به شدت توسط یک نیروی مخرب (یاسر)، تهدید می شود. همه اینها وقتی پیچیده تر می شود که می فهمیم مادر خانواده مادر واقعی اسما نبوده و حال برای نجات جان فرزند دیگرش (جمال) از زیر تیغ از اسما می خواهد که تن به مصالحه با یاسر بدهد!.
پدر خانواده که زمانی در سال های دور دو بار ازدواج کرده و هر دو را هم در یک خانه سکنی داده، می خواهد که منطقی و دور از احساس تصمیم گیری کند و این در حالی است که خود او در ایجاد این وضع بغرنج بی تقصیر نیست!.
«نعیم» کارشده ترین شخصیت «جان دار» محسوب می شود که بیش از بقیه به باور تماشاگران خود می نشیند. یک راننده اتوبوس داخل شهری که همسرش از او جدا شده و با تنها فرزندش همراه خانواده پدری زندگی می کند. عصبیت نعیم بیش از هر چیز حاصل شغلی سخت و ازدواجی نافرجام است که خانواده آشفته پدری آن را کامل کرده است. «یاسر» نیز به عنوان ضدقهرمان جان دار، شخصیت شناسنامه دار و کاملی است که وجوه خاکستری غلیظش مخاطب را نسبت به خود به واکنش وادار می کند. انسانی با کمپلکس های روحی بسیار که خون برادرش را وجه الضمان رسیدن به خواسته قلبی سال های دورتر خود قرار داده است.
در خلق سایر شخصیت ها همچون: جمال و وحید، آنچنان که باید وسواس به خرج داده نشده و آنها از یک تیپ فراتر نمی روند. مادر خانواده نیز با وجود آن که جای کار فوق العاده ای داشته اما کلیشه ها نفس آن را بریده و ضربات مهلکی به آن وارد کرده اند. اسما به عنوان شمایلی از یک قربانی تمام عیار، شخصیت باورپذیری است که تماشاگر با او همذات پنداری کرده و تا آخر در بیم و امید نسبت به سرنوشت او به سر می برد.
پورامیری و امیری دوماری که تجربه خوبی در فیلم کوتاه کسب کرده اند، در نخستین ساخته سینمایی خود به شکلی کاملا محافظه کارانه به سراغ موضوعی رفته اند که به خودی خود جذابیت های دراماتیک زیادی دارد اما از بخش مهمی از آن در فیلم های مشابه قبلی بهره برداری شده است. به همین خاطر هم دست این فیلمسازان جوان از ایده های نو خالی بوده و تنها روی ایده های امتحان پس داده قبلی مانور داده اند.
سکانس درگیری دو طرف در شب عروسی، پرداخت خامدستانه و ضعیفی دارد که تماشاگر را به یاد صحنه های زدوخورد فیلم های قدیمی تر سینمای ایران می اندازد!. پایان بندی «جان دار» هم از نقاط ضعف آن به حساب می آید که براساس الگوی پایان باز طراحی شده است. با این تفاوت که به نظر می رسد این شکل پایان، بیش از آن که از الگوی فوق تبعیت کند ناشی از سردرگمی دو کارگردان در پایان بندی فیلمشان بوده است.
آنها در انتخاب بازیگرانشان هم نیم نگاهی به کلیشه ها داشته و باران کوثری، حامد بهداد و فاطمه معتمدآریا را بر این اساس انتخاب کرده اند. اولی چندان خوب از آب درنیامده اما بهداد و معتمدآریا به شکل مطلوبی به نقش هایشان جان بخشیده اند. جواد عزتی هم در ادامه یکی در میان نقش های جدی و کمدی خود، بازی درخشانی را در نقشی کاملا خاکستری ارائه کرده و یکی از مهمترین نقاط قوت فیلم به حساب می آید.
