اخبار هنری: مردی بدون سایه
عوامل فیلم
نویسنده و کارگردان مردی بدون سایه : علیرضا رئیسیان
بازيگران : علی مصفا، لیلا حاتمی، امیر آقایی، نسیم ادبی، نادر فلاح، گوهر خیراندیش، فرهاد اصلانی، به‌آفرید غفاریان
خلاصه فیلم
ماهان کوشان (با بازی علی مصفا) پس از ساخت یک فیلم مستند درباره خشونت، زندگی‌اش تهدید شده و همسرش سایه، عاشقانه به کمک او می‌آید اما حوادثی پیچیده همه چیز را دگرگون میکند تا ماهان به خشونت فیلم خود گرفتار شود.
نقد فیلم مردی بدون سایه
مردی بدون سایه اثری از علیرضا رئسیان در مقام نویسنده و کارگردان با حفظ سمت تخصصیش یعنی تهیه‌کنندگی است. تم داستانی فیلم سوء ظن است که بر پایه تعلیق خیانت پرورش پیدا میکند و تا انتقام نیز پیش میرود.
ماهان کوشان(با بازی علی مصفا) یک مستندساز همکار با احتمالا تلوزیون یا نهاد رسمی دیگری است که فیلمی در رابطه با قتل ناموسی ساخته است. اپنینگ سکانس بسیار فجیع فیلم، مربوط به قسمت جنجالی فیلم مستند او است. فارغ از عدم رعایت حقوق تماشاگر به عنوان کسی که میتواند حق انتخاب داشته باشد برای دیدن فیلمی بر اساس ریتینگ استاندار جهانی، اساسا مشکل فیلم از سکانس ابتدایی آن شروع میشود. سکانسی که قرار است سرنوشت ماهان نیز باشد.
نگارنده مطلب از روند شکل‌گیری فیلم اطلاعاتی ندارد اما تو گویی کل فیلم بر مبنا و از طفیلی سکانس اولش شکل میگیرد. حتی شاید تنها سکانسی که مقداری و فقط مقداری از داستان “زن پارسا” عطار را تصویر سازی میکند همان سکانس باشد.
البته میتوان گفت بدون در نظر داشتن این مسائل، پرداختن به صرف داستان اصلی معقول‌تر به نظر میرسد جایی که مسئله‌ی بسیار جذاب سوء ظن مطرح میشود که به علت توجه به حساسیت بالای جامعه و پرداختن بیش از اندازه به آن (که حاصل جذابیت و کشش داستانی این مضمون است) در ناخودآگاه همه‌ی افراد به خصوص اقشاری که در قشر متوسط(از هر لحاظ) جامعه زندگی میکنند حضور دارد و از کنار هم قرار گرفتن چند المان مشکوک این موضوع به ذهن متبادر میشود. و فیلم در پی مطرح کردن این اشتباه رایج در جامعه و نتایج آن است.
اما همین موضوع که شاید بتوان گفت تنها جذابیت و نقطه تعلیق فیلم است با اشتباهات مکرر داستان و فرم فیلمبرداری و کارگردانی، مخاطب را پس میزند.
آنقدر خرده روایت‌های فیلم، نصفه و نیمه رها شده و بلاتکلیفند که هیچگاه مشخص نمیشود که اصلا چرا هستند. مخاطب فیلم تا انتها از خود میپرسد که برادر دختری که سوژه فیلم مستند ماهان بوده است و تهدیدهایش چه نقشی در فیلم دارد؟! او هر چند سکانس یک بار می‌آید و اذیتی و تهدیدی نثار ماهان و خانواده‌اش میکند و بدون هیچ کارکردی رها میشود.
نمونه دیگر خورشید است. خورشید(با بازی به‌آفرید غفاریان)که برای ماهان در فیلمش بازی کرده اما وقتی این دو در مهمانی همدیگر را میبینند، ماهان او را نمیشناسد. خود این موضوع یک نکته طنز است که مخاطب فیلم مردی بدون سایه با یک بار دیدن فیلم ماهان کوشان، خورشید را میشناسد اما ماهان کوشان که یک مستندساز است و بارها آن فیلم را در مراحل ساخت و تدوین فیلم دیده است، خورشید(با بازی به‌آفرید غفاریان) را نمیشناسد. به هر حال خورشید نیز در این فیلم یک شخصیت بلاتکلیف است. اساسا علت حضورش هم مشخص نیست.
نگارنده مطلب از روند شکل‌گیری فیلم اطلاعاتی ندارد اما تو گویی کل فیلم بر مبنا و از طفیلی سکانس اولش شکل میگیرد. حتی شاید تنها سکانسی که مقداری و فقط مقداری از داستان “زن پارسا” عطار را تصویر سازی میکند همان سکانس باشد.
یکی دیگر از حفره‌های فیلمنامه‌ی پر حفره‌ی این فیلم، موضوع پیشامد کرده در همین مهمانی شبانه است که به علت مرگ آن دختر در اثر اوردوز، تمام افراد حاضر در مهمانی از جمله ماهان فراخوانده میشوند.اولا در کمال تعجب ملاحظه میشود که مامور پیگیری این پرونده نیز پلیسی است که نقش آن را فرهاد اصلانی بازی کرده است. یعنی کل این کشور در فیلم مردی بدون سایه فقط یک پلیس دارد و آن هم جناب فرهاد اصلانی است با فیزیکی آنقدر نامتناسب با یک پلیس که حتی خود کارگردان ترجیح داده او را بعد از این پرونده بازنشسته کند. دوما اصلا مشخص نمیشود که سرانجام این پرونده چه شد و اساسا وجود یا عدم وجود این مقوله در داستان چه تاثیری داشته است؟!
دیگر موضوع بلاتکلیف مانده در فیلم موضوع مستند ماهان کوشان و تهدید تهیه‌کننده و فامیلی است که قرار بوده به ماهان کمک کند اما حالا دیگر در بند پلیس است و حتی معلوم نمیشود سرنوشتش چیست!!
اما اشتباهات فرمال فیلم به نوعی بزرگترین نقظه ضعف آن است. اشتباهاتی که نه تنها کارگردان بلکه دیگر اجزای مهم فیلم همچون فیلم‌بردار و تدوینگر محترم فیلم نیز در آن درگیر شده‌اند.
به طور مشخص در اینجا کلیپ ساخته شده توسط برادرزن فواد دشت‌آرا مورد نظر نگارنده است. جایی که فواد دشت‌آرا(با بازی امیر آقایی) در حال فیلمبرداری از سایه(با بازی لیلا حاتمی) است. در حالیکه دوربین دارد تصویر فواد دشت‌آرا را در حال فیلم برداری از سایه نشان میدهد که در این حالت قاعدتا باید در تصویر فواد حضور داشته باشد اما در کمال تعجب اینگونه نیست. یا دوربین از نمای پایین از سلفی گرفتن این دو تصویر میگیرد که لازمه اینکار اینست که برادر زن فواد(با بازی نادر فلاح) روی زمین در یک قدمی این دو خوابیده باشد که این مسئله هم خنده‌دار است.
همین لکنت فرمال در سکانس‌های انتهایی فیلم و در جایی که دنیای واقعی و خیالی هامون با یکدیگر درهم می آمیزد، تکرار میشود و بیننده را کاملا سردرگم میکند.
نکته مهم دیگر درباره‌ی فضاسازی در فیلم است. فضاسازی در فیلم‌های اجتماعی ماحصل نگاه کارگردان به اجتماع است. فضاسازی در این فیلم نیز حاصل نگاه کارگردان محترم به جامعه است. میشود زاویه نگاه ایشان را در تفاوت بین فضاهای اجتماعی در کات‌های مکرر رفت و برگشتی در اسپانیا و ایران مشاهده کرد. ایران کشوری با ماشین‌های زیاد و بوق‌های وحشتناک و مردهای عصبانی و زنان فیس و افاده‌ای و برادران غیرتی و … است اما اسپانیا کشوری آرام و در حال جشن و سرور با آتش‌بازی و مناسب برای راه رفتن است، زنان ناکام مانده از عشقش اهل گفتگو و مهربانی هستند و سایه نیز در آن فضا سنگ صبور آنها میشود. در اینکه فضای کنونی کشور اسفناک است شکی نیست اما این مقدار رمانتیک نشان دادن اسپانیا و کنتراست آن در مقابل تراژدی ایران نیز واقعا خنده‌دار است. مضحک‌تر از آن حرف‌هایی است که بین زن اسپانیایی شکست خورده در عشق و سایه مطرح میشود. حرف‌هایی از جنش توصیه‌های اخلاقی مادربزرگانه و واقعا شعاری. کارگردان محترم ظاهرا فکر کرده‌اند که اگر کلیشه‌ها و شعارها به زبان اسپانیایی بیان شوند دیگر شعار نیستند اما به واقع شعار به زبان اسپانیایی نیز شعار است.
در پایان باید گفت مردی بدون سایه فیلمی با ساختار بسیار ضعیف ولی با دغدغه‌ای بسیار شریف و مهم ساخته شده است. دغدغه‌ای که در بسیاری از فیلم‌ها به دام خیانت افتاده است اما در این فیلم به خوبی مرز خود را با خیانت مشخص کرده است. فیلمی که اشتباهات مکرر در داستان‌گویی و لحن دارد و دوست داشته است فیلم خوبی باشد اما افسوس…
این نقد فیلم بر اساس نسخه نمایش داده شده در سی و هفتمین جشنواره فیلم فجر نوشته شده است.
آریا مووی – علی منصوری
