نقد فیلم هیچ‌کس نجاتت نخواهد داد (No One Will Save You) | غریب آشنا!

اخبار هنری :

علاوه بر این جزئیات، ساختار پرده‌ی سومِ دومین فیلم بلند داستانی برایان دافیلد هم بی‌نقص نیست. حجم ایده‌های مشابه فیلمنامه در این بخش، بیش از اندازه است. یک‌بار و طی آن صحنه‌ی رویاگون چشم در چشم شدن برین با ماد، دختر بالاخره فرصت این را می‌یابد که دوست صمیمی‌اش را ملاقات کند و بابت اشتباه بزرگ‌اش، از او عذر بخواهد. این صحنه، با محوریت بخشیدن به درگیری درونی شخصیت اصلی، کاتارسیس روحی دیرهنگام او را فراهم می‌آورد و حادثه‌ی حمله‌ی بیگانگان را به ترومای او پیوند می‌دهد.

برین در این رویا، برای نخستین بار از ابتدای فیلم، دو جمله را به زبان می‌آورد؛ که هردو، عذرخواهی از دوست‌اش ماد هستند. این ایده -به عنوان توجیهی دراماتیک برای بی‌دیالوگ بودن فیلم- بسیار معنادار است. گویی «متاسفم» و «ماد»، تنها دو کلمه‌ای هستند که برین حاضر است به خاطرشان سکوت‌اش را بشکند. در نتیجه، می‌شود نسخه‌ای از فیلمنامه‌ی «هیچ‌کس…» را تصور کرد که نقطه‌ی اوج‌اش را روی همین صحنه بنا می‌کند. اما دافیلد به شکلی غیرقابل‌توضیح، متن‌اش را با چند ایده‌ی ظاهرا جدید و ماهیتا مشابه، ادامه می‌دهد.

می‌بینیم که برین، با خارج کردن آن زائده‌ی ویروس‌مانند بیگانه از بدن‌اش، به واقعیت باز می‌گردد. سپس -طی معرفی یک کانسپت داستانی کاملا تازه- یکی از سفینه‌های فضایی، آن زائده را در قالب کلون برین بازسازی می‌کند. کلون برین در ادامه به دنبال او می‌آید و سعی می‌کند او را بکشد؛ اما نهایتا این دختر کم‌حرف است که موفق به از پا درآوردن نسخه‌ی بیگانه‌ی خودش می‌شود. دافیلد قصد دارد با معرفی این ایده، به ایماژ جالبی برسد: دختر تنها، گویی خودش را در آغوش می‌گیرد و می‌گرید؛ چرا که «هیچ‌کس نجاتت نخواهد داد» و انسان در زندگی و در مبارزه با تاریکی‌های وجودش، جز خودش کسی را ندارد. اما با نگاهی کلی، این صحنه، اضافی به نظر می‌رسد و بدون افزودن غنایی غیرقابل ‌چشم‌پوشی به متن فیلم، روایت «هیچ‌کس…» را از ریتم می‌اندازد.

پس از این بخش اضافی، تازه به نقطه‌ی اوج فیلمنامه می‌رسیم. بیگانگان بالاخره برین را می‌دزدند و داخل سفینه‌ی تاریک‌شان، به اعماق تاریک ذهن او سرک می‌کشند. به شکلی قابل‌انتظار، باید منتظر باشیم تا از راز داستان سر در بیاوریم و پاسخ سوال‌هایمان را پیدا کنیم. اما هر‌آن‌چه که دافیلد در طول این صحنه برایمان توضیح می‌دهد، نه‌تنها به تجربه‌ی کلی‌مان از فیلم چیزی نمی‌افزاید، که بخشی از جذابیت‌های اثر را تلف می‌کند! در واقع، برای فیلمی که روی دیالوگ نداشتن‌اش حساب ویژه‌ای کرده است، چنین صحنه‌ای، با یک سخنرانی توضیحی طولانی، خیلی متفاوت نیست!

افشای ماهیت و چگونگی قتل غیرعمد برین، جذابیتی ندارد. وقتی پیش‌تر احساس گناه برین نسبت به ماد را شناخته‌ایم، نگاه‌های سنگین مردم شهر بر او را حس کرده‌ایم، انزجار پدر و مادر دختر درگذشته از او را دیده‌ایم و با مقبره‌ی ماد هم مواجه شده‌ایم، نیازی نداریم که از جزئیات آن‌چه میان این دو دوست گذشته، سر دربیاوریم. خصوصا که اصل واقعه هم مختصات خیلی متمایزی ندارند و ماجرا از یک تصادف ساده، فراتر نیست. اجرای صحنه‌ی مواجهه‌ی نهایی شخصیت اصلی با ترومای تمام عمرش و رسیدن به صلح درونی هم از تاثیر احساسی لازم بی‌بهره است. درحالی که یک‌بار و طی همان رویای مختصر و عذرخواهی از ماد، برین به کاتارسیس رسیده بود، فرو رفتن دوباره‌ی او در خاطرات و تاکید بیش از حد فیلم روی به صلح رسیدن او با گذشته، به توضیح واضحات شبیه می‌شود. «هیچ‌کس…»، در نیم‌ساعت پایانی، انسجام رضایت‌بخش یک ساعت نخست‌اش را از دست می‌دهد و باز شدن مشت روایت، به اندازه‌ی تصورمان جذاب نیست.

اما آن‌چه در نهایت فیلم را نجات می‌دهد، توجیه پایانی تجربه‌ی سپری‌شده، در انتهای نقطه‌ی اوج و البته جمع‌بندی فیلمنامه است که به شکلی هوشمندانه، فقدان دیالوگ و همچنین کلیشه‌های ژانری «هیچ‌کس…» را به تم محوری آن پیوند می‌دهد. دافیلد برای اختتامیه‌ی فیلم‌اش هم به سراغ ارجاع به نسخه‌ی دهه هفتادی حمله‌ی جسددزدها رفته است. در پایان آیکونیک ساخته‌ی درخشان فیلیپ کافمن، شخصیت الیزابت با بازی بروک آدامز، متوجه می‌شود که تنها انسان باقی مانده در میان مردم شهر است و جملگی اطرافیان‌اش، از جمله دوست‌اش متیو (دونالد ساترلند)، کلون‌های بی‌روح بیگانه هستند! او به شکلی قابل‌حدس،‌ بابت این کشفِ تکان‌دهنده، وحشت‌زده و مشمئز می‌شود و فیلم، با نمایی فراموش‌نشدنی از چهره‌ی دفرمه‌ی دونالد ساترلند، و جیغ گوش‌خراش او، به پایان می‌رسد.

یکی از جنبه‌های ارزشمند «هیچ‌کس…»، شوخ‌طبعی هوشمندانه‌ی آن است. مثلا در طراحی رفتار بیگانه‌ها، جای تقلیل دادن‌شان به مشتی موجود وحشی خشونت‌طلب، نوعی ظرافت نشان‌دهنده‌ی خردمندی را شاهد هستیم. این نکته، از سویی به خلق لحطاتی منتج می‌شود که طی‌شان، موجودات خاکستری‌رنگ درشت‌چشم، رسما برین را دست می‌اندازند! از سوی دیگر، در دو پلات‌پوینت مهم داستانی، همین شوخ‌طبعی، جنبه‌ی بیرونی‌تری پیدا می‌کند و فیلمساز در دیالوگی فرامتنی با الگوهای آشنای ژانر، نسخه‌ی شیطنت‌آمیز مورد نظرش را شکل می‌دهد.

صحنه‌ی ربوده شدن برین توسط بیگانگان، یکی از کلیشه‌ای‌ترین ایده‌های ژانر علمی-تخیلی را برمی‌دارد و در پایان، آن را با شوخی خودآگاهانه‌ی منحرف می‌کند: «به چه دلیلی ممکن است بیگانگان، انسانی را که ربوده‌اند، پس بدهند؟» پاسخ -در تضاد با جدیت صحنه‌های ملودراماتیک و کشدار مرور برین بر خاطرات تلخ‌اش- چیزی شبیه به این است: «مواجه شدن با شدت و عمق عذابی که آن انسان متحمل شده است.» آدم فضایی‌ها، به خاطرات تاریک برین نفوذ می‌کنند و به این نتیجه می‌رسند که او حق دارد به زندگی طبیعی ادامه بدهد!

این شوخی، نه‌تنها به برخورد فیلم با موضوع سنگینی مثل تروما رنگ تازه‌ای می‌زند، که به شکلی غیرمنتظره، دو تمِ «تنهایی» و «بیگانگی» در فیلم را به جمع‌بندی رضایت‌بخشی می‌رساند. دافیلد به شکلی واضح، میان زندگی برین در شهر خودش و زندگی بیگانگان روی زمین، تناظری معنادار می‌سازد. برین به دلیل گناه گذشته‌اش، از سوی جامعه طرد شده و همین، دختر جوان را به بیگانه‌ای در سرزمین خودش مبدل ساخته است. او در میان جمع انسان‌ها، تنها است. در نتیجه، چنین شخصیتی، باید هم در مواجهه با جامعه‌ی بیگانگان پایان فیلم، نه‌تنها مانند الیزابتِ فیلم حمله‌ی جسددزدها وحشت نکند، که با آرامش ناشی از پذیرفته شدن، دل‌چسب‌ترین لبخندهای عمرش را بزند و با سرخوشی، برقصد! او در تمام این مدت، «بیگانه» بوده است و حالا، در میان بیگانگان، «تنها» نیست!