صنعت سینمای بالیوود هند در این سال های اخیر تغییرات زیادی ایجاد کرده است.در چند سال اول سینما ی بالیوود سنتی بودن زندگی مردم را نشان می داد اما بعد از چند دهه یعنی از دهه 90 به بعد شاهد تغییراتی شدیم که از سوی جامعه غرب بر فرهنگ و هنر مردم کشور هند تزریق شده است.
یکی از دوران طلایی سینمای بالیوود دورانی بود که سامان دادن به روابط چند کشور بود که این روابط بین سینمای های بنگال،پاکستان و هند صورت کرفت.
در این مقاله قصد داریم به قسمت کوچکی از تاریخ سینمای هند یا همان بالیوود در زمینه قهرمان پروری با توجه به دو فیلم شعله که از قدیمی ترین و مشهورترین فیلم تاریخ سینما است و همچنین نگاهی به فیلم کریش 3 از جدیدترین آثار سینمای بالیوود است بپردازیم.
همچنین در این مقاله با توجه به تاریخ سینمای بالیوود به این دو فیلم از لحاظ سال ساخت و تجهیزات یا جلوه های ویژه که در نشان دادن قهرمان موثر است نگاه کلی می اندازیم.
قصه خوانی همراه با تصاویر متوالی که بر روی سنگ و چوپ و پارچه فانوس های هندی نقش بسته است،یک سنت دیرینه در فرهنگ هندوستان محسوب می شود،به همین دلیل در هفتم جولای سال 1896 وقتی برای اولین بار برادران لومیر فیلم خود را در هتل واتسون شهر بمبئی به نمایش گذاشتند، هیچ یک از تماشاگران هندی با ورود قطار به ایستگاه به سمت در های خروجی هجوم نبردند، گویی با این پدیده قرن ها پیش از این آشنایی داشتند.
در سال 1898 اولین فیلم خبری ورود به ایستگاه بمبئی راه را برای مسافران این صنعت باز کرد. رانگر پارانجانی در سال 1901 از پیشگامان این عرصه به شمار می آمد و پس از آن دادا صاحب فالکه در سال 1913 اولین فیلم صامت بلند داستانی را با عنوان راجاهاری شاندرا در تاریخ سینمای هند ثبت کرد.
تمامی نقش های این فیلم را که از قصه های کهن اساطیری هند بهره می گرفت، مردان ایفا کردند.موفقیت این فیلم باعث شد فالکه اولین استودیوی فیلم سازی خود را در بمبئی راه اندازی کند و برای یک عمر فعالیت مستمر در عرصه فیلم سازی لقب پدر سینمای هند را به خود اختصاص داد.
در دهه 20 نظام استودیویی به تدریج در سینمای هند شکل گرفت،به طوری که سالانه صد فیلم تولید و به معرض نمایش گذاشته می شد.امروزه تعدادمحدودی نگاتیو از آن دوران به یادگار مانده است. دهه 30 صنعت سینمای هند به لحاظ مضمون و ساختار تغییرات عمده و گسترده ای یافت.
اولین فیلم ناطق سینمای هند،به زبان اردو و هندی به نام آلام آرا در سال 1931 تولید شد و کلیشه مرسوم صحنه های رقص و آواز که با سیر داستانی فیلم بی ارتباط بودند،به عنوان یک فرمول به سینمای هند تزریق شد. از سوی دیگر کارگردانان بنگالی مضامین متفاوتی را در فیلم های خود مطرح کردند.
دوداس در سال 1935 و آجوت کانیا درسال 1936 فیلم هایی با مضامین ملودرام، سینمای هند را به سوی موضوعات اجتماعی سوق دادند بودند.
در سال 1937 اولین جایزه بین المللی در جشنواره ونیز نصیب فیلم هندی توکارام مقدس شد.تاثیر این حرکت به سینمای تجاری هند دربمبئی نیز رسید و از آن پس نگاه واقع گرایانه به اختلافات طبقاتی، ازدواج های اجباری نیز به عنوان تم های اصلی در فیلم های هندی به چشم می خورد.
در دهه 40، به واسطه وقوع جنگ جهانی، استقلال هند،تشکیل کشور پاکستان و ترور مهاتما گاندی تغیید و تحولات عمده ای در نظام سیاسی و اجتماعی هندوستان شکل گرفت که تاثیر آن در صنعت سینمای هند قدرت گرفتن نظام استودیویی و شکل گیری فیلم هایی بود که محور اصلی آن را بازیگران تشکیل می دادند.
در سال 1943 فیلم پرفروش کیس متبه کارگردانی جایا ماهاراجه و با بازی آشوک کمار برای مدت 3 سال در کلکته به نمایش عمومی در آمد.
درست در همین دهه سینمای هند بار دیگر در عرصه بین المللی با فیلم نیچاناگار در سال 1947 به جشنواره به جشنواره بین المللی کن راه یافت.
دهه 50 که به دوران طلایی سینمای هند شهرن دارد، شاهد حضور سینمای بنگال و فیلمساز فقید سینمای هند ساجیت رای بود، او با سه گانه آپو و پاترپانجال که در سال 1956 جایزه هیات داوران جشنواره فیلم کن را برای سینمای هند به ارمغان آورد، نام خود را در فهرست بزرگان تاریخ سینمای جهان ثبت کرد.
موفقیت های پی در پی بین المللی سینمای هند، سبب شد اولین جشنواره بین المللی فیلم هند در تاریخ بمبئی و جایزه ملی سینمای معتبر هند شکل بگیرد.
از سوی دیگر سینمای هند نیز با حضور راج کاپور وارد عرصه ای تازه شد.او که ابتدا در قسمت بازیگر و پس از آن در مقام کارگردان در سینمای هند آثار متعددی را از خود برجای گذاشت،توانست یک سینمای عامه پسند را که به مشکلات و معضلات مردم عادی هند می پردازد، عرضه کند.
در دهه 60 ، جنگ میان هند و پاکستان، موجب از دست رفتن 50 میلیون تماشاگر بالقوه منطقه بنگال و موجب ورشکستگی سینمای این منطقه شد. در چنین شرایطی سینمای هنری هند فرصت یافت آثار درخشانی را تحت تاثیر سینمای انسانی ساجیت رای عرضه شد.
جنبش سینمای نوین نیز در سال 1969 در ادامه این راه با فیلم بوآن شوم ساخته مرینال سن و آثار ارزشمند شیام بنگال شکل گرفت.سینمای تجاری هند پس از تجربه ساخت فیلم های رنگی با موفقیت فیلم جنگلی ساخته سابود ماهاراجه و با بازی شامی کاپور برادر راج کاپور جانی دوباره گرفت. با افزایش جمعیت شهری هند در دهه 70 میلادی و با اعلام استقلال بنگلادش تماشاگران فیلم های هندی رشد چشمگیری یافتند،نظام استودیوی بالیوود بار دیگر قدرت گرفت، تم و موضوعات آن تحت تاثیر سینمای دهه 70 آمریکا و انگلستان به سمت خشونت و زد و خورد سوق داده شد.
یکی از فیلم های بارز این دهه با چنین مضمونی فیلم زنجیربه کارگردانی راکش مهرا بود که داستان یک افسر پلیس جوان خشمگین را حکایت می کند.
در نیمه دهه 70 گونه دیگری از سینمای هند که به وسترن های کاری شهرت دارد در سینمای هند شکل گرفت.بازیگران این فیلم ها از محبوبیت و شهرت بسیاری برخوردار شدند.
آمیتا باچان بازیگر مشهور سینمای هندوستان که به پادشاه سینمای هند نیز معروف است که در این دهه وبا حضور در همین فیلم های حادثه ای شهرت یافت و سینمای بالیوود را تحت تاثیر شهرت و قدرت خود به سوی صنعت ستاره سازی پیش برد.گسترش و محبوبیت تکنولوژی ویدئو در دهه 80 بر سینمای بالیوود سایه بالیوود سایه افکند و عادت فیلم دیدن مردم هند را از پرده بزرگ سینما به پرده کوچک تلویزیون تغییر داد.
کاهش نسبی تماشاگر در این دهه زمینه ساز رویکرد های تازه در سیاست های نظام بالیوود در دهه های بعدی بود. عدم استقبال تماشاگران از سالن های سینما، موقعیت فیلم های تجاری را متزلزل می ساخت و فاصله سینمای تجاری را از سینمای هنری را متزلزل می ساخت و فاصله سینمای تجاری را از سینمای هنری مشخص تر می کرد. میرا نایر با فیلم سلام بمبئی بار دیگر سینمای روشنفکرانه بالیوود را در مجامع بین المللی مطرح کرد.
با توجه به تهدید پرده های کوچک، بالیوود برای بازگرداندن تماشاگرانش در دهه 90 چاره ای اندیشید تا رنگ و روی سینما را جلال و شکوهی تازه بخشد. فیلم های سرگرم کننده و موزیکال و کاهش قیمت بلیت سینما، بار دیگر تماشاگران هندی را به سینما کشاند.
در سال 1991 با ساختن فیلم هام و موفقیت مالی این فیلم در حتی سریال های دنباله دار تلویزیونی نیز تحت تاثیر قرار گرفتند.در عین حال سینمای مستقل بالیوود به دنبال کشف مضامین تازه، پا را از خطوط قرمز رایج در سینمای هند فراتر گذاشت و به سمت تابوهایی چون سکس،نژاد،مذهب،سیاست و اختلاف طبقاتی گام برداشت.
یکی از فیلم های شاخص سینمای مستقل بالیوود فیلم آتش به کارگردانی دیپا مهتابود، که به واسطه سانسور در زمان خود نتوانست در هند به نمایش درآید.
از فیلمسازان برجسته سینمای مستقل هند در این دهه می توان به مانی کال و آدوگوپالا کریشان اشاره کرد.
شیکر کاپور بازیگر محبوب سینمای تجاری بالیوود نیز به جمع کارگردانان سینمای مستقل این دهه پیوست.او با فیلم جسورانه ملکه راهزن در سال 1994 شهرت جهانی کسب کرد و پس از آن کارگردانی چند تولید بین المللی مانند الیزابت در سال 1998 و چهار پر در سال 2002 را بر عهده گرفت.موفقیت یسنمای مستقل بالیوود در بازارهای جهانی،وجود 25 میلیون تماشاگر هندی الاصل درسایر نقاط جهان از جمله آمریکای شمالی، انگلستان،آسیای جنوبی و خاورمیانه بالیوود را مجاب کرد که به سمت سینمای تجاری هنری در دهه اخیر گام بردارد.حجم بالای سرمایه گذاری موجب تولید فیلم های پررزق وبرق با درخشش ستارگان این دهه در دکورهای عظیم و فاخر بود و طراحی های متفاوتی دراجرای حرکات موزون و آوازهای فیلم ها به کار گرفته شد.
حضور ملکه زیبایی هند آیشواریا رای در سینما که به ملکه بالیوود شهرت دارد ، باعث شد توجه رسانه های جهان به سینمای هند در دهه 2000 جلب شود.فیلم دیوداس درجشنواره کن حضور این ستاره هنری را خارج از مرزهای هند و در فیلم های غیر هندی مانند عروس و تعصب، بانوی ادویه ها و عصیان زده تضمین کرد .
بالیوود عرصه های متفاوتی را در تولیدات فیلم تجربه می کند. گرایش بالیوود به سمت موضوعات خارج از کلیشه های رایج هند واعتبار جهانی سینماگران هندی تبار نظیر شیکر کاپور و میرا نایر فیلمساز مقیم نیویورک سبب شد، فیلم های هندی به بازار جهانی راه پیدا کنند.
فیلم عروسی در فصل مانسون ساخته میرانایر، مثل بکام سانتر کن ساخته گوریندر چادر فیلمساز مقیم لندن موفقیت مالی زیادی را به همراه داشت.فیلم اخیر تنها با بودجه چهار میلیون دلاری توانست 100 میلیون دلار سود جهانی را از آن خود کند.
علاقه بین المللی به فیلم های هندی شرکت های بزرگ فیلمسازی آمریکایی و انگلیسی را وادار کرد که با عقد قراردادهای تولید مشترک، محصولات خود را با صرف هزینه کمتر در هندوستان تولیدکنند وسینماگران هندی را درفیلم های آمریکایی واروپایی درمقام کارگردان و بازیگر شرکت دهند.با رشد روزافزون تولیدات بالیوودی، هندی تبارهای مقیم انگلیس در زمینه عرضه و بازاریابی فیلم های هندی فعالیت گسترده ای را از دهه 90 آغاز کرد. به عنوان نمونه شرکت انگلیسی ای آر اُ اس برای خرید فیلم های هندی 100 میلیون دلار بودجه اختصاص داد.
این روند باعث شد بالیوود نیز بودجه خود را در زمینه پخش جهانی تولیداتش از رقم پنج درصد به 40 درصد افزایش دهد،که این میزان قابل قیاس با سرمایه گذاری ای است که هالیوود برای عرضه بین المللی تولیدات سینمایی اش اختصاص داده است.
هند با جمعیت یک میلیارد و 65 میلیون نفر و تولیدات سالانه نزدیک به 1000 فیلم بالاترین تعداد تماشاگر را برای تولیدات داخلی خود دارا است.این در حالی است که هزینه بلیت 20سنت است و 12هزار پرده نمایش در سراسر هندوستان وجود دارد که 40درصد آن مختص به مالتی پلکس ها و پردیس هایی است که در طول دهه گذشته در سراسر هند احداث شده است.
در سال 2004 3میلیارد و 420میلیون نفر در هند به سینماها رفتند که 592درصد تماشاگر فیلم های هندی و75درصد تماشاگر فیلم های غیر هندی بوده اند.سهم سینمای آمریکا تنها 53 درصد بوده است.در سال 2005 تعداد تماشاگران با رشد 17 درصدی به تعداد 4میلیارد رسیده است به طوری که بیست فیلم پرفروش این سال تماما تولید کشور هندوستان به شمار می رود.جای تعجب نیست در چنین سرزمینی سرانه فیلم دیدن 23 باشد. یعنی هر نفر هندی بیش از سه بار در طول یک سال به پرده جادویی سینما چشم می دوزد.
سینمای بالیوود سینمایی نسل به نسل است چرا کسانی که در دهه های قبل در سینما چه در زمینه بازیگری ، کارگردانی ،فیلم نامه نویسی، خوانندگی و… فعالیت داشته اند اکنون فرزندان آن ها در حال ادادمه دادن این راه هستند.
سینمای بالیوود بعد از هالیوود معروف ترین صنعت فیلم سازی است که بسیاری از مردم جهان مخصوصا کشور ایران طرفداران زیادی دارد و بسیاری از ایرانیان علاقه ورود به بالیوود را دارند . البته ناگفته نماند که بسیاری از هنرمندان ایرانی در بالیوود مشغول فعالیت هستند که می توان به کسانی مانند سجاد دل افروز ( بازیگر نقش او عثمان در ببر زنده است ) ، ماندانا کریمی ( مدل و باریگر ) ، الناز نوروزی ( مدل ، بازیگر و رقصنده )، مریم ذکریا ( بازیگر، مدل، رقصنده ) ، تابو بازیگر سینمای هند که نام اصلی او تبسم هاشمی و ایرانی الاصل است .
پایان
تهیه و ترجمه تحقیق : شهره سلمانی
