یادداشتی در باب فیلم حفره «1960 Le Trou»

ژاک بکر از آن دست کارگردانانی است که شاید لقب کالت را بشود به خودش بجای فیلم هایش داد.کارگردانی که با معدود آثارش به مانند یک تکنیسین در سینمای دهه 30 تا 60 فرانسه عمل کرد و در اوج هم خداحافظی کرد.فیلمسازی که أکثر آثارش به مانند آنتونی و آنتوانت مهجور مانده است اما با حفره و آخرین فیلمش به شکوفایی خود در هنر سینما رسید.حفره راجب چهار زندانی با مجازات طولانی در سلول زندان سانته فرانسه است.و آنها تصمیم به فرار می‌گیرند تا اینکه یک زندانی جدید وارد سلول آنها میشود و نقشه آنها دستخوش تغییراتی میشود.بکر با تجربه ای که در سینمای فرانسه از رئالیسم شاعرانه تا جنایی های آن بدست آورده بود بخوبی ریتم و نقطه عطف های فیلمنامه را میشناسد و با دکوپاژ دقیق آن،پلان به پلان فیلم کمک به شکل دهی فرم روایی فیلم می کند.بکر بالوکیشن های محدود و نماهای کلوزاپ و اینسرت های بسیار فرمیکی که میدهد که کاملا حس زندانی بودن ودرحصر بودن را به مخاطبش میدهد.نورپردازی ها و هایلات هایی که بکر درصحنه سلول قرار داده است درسکانس های تونل و پایین سلول کمرنگ تر و همچنان با سایه روشن هایی کورسوی امید و رهایی از بند را بخوبی نشان میدهد.عنصر بسیار مهم در فیلم بکر تصویر دهی های عالی او از ریز به ریز کنش ها و فعالیت های پرسوناژ برای فرار است.برداشت های بلند و اینسرت ها از کندن زمین،آینه ساختن و خیلی نکات جالب و ریز دیگر که تاثیر بسزایی روی پیرنگ قصه داشته اند.بکر مو به مو محرک های کلی از ساختار تا شیوه زیست در زندان را بخوبی نشان میدهد.پرسوناژ فیلم حفره، از دگر وجه سمپاتیک فیلم است که تمام شخصیت ها از تیپ آنها تا سرگذشتی که داشته اند حتی از شیوه اکت آنها بخوبی هرچه تمام عیار هر شخصیت را تمثیلی از دنیای بی رحم بیرون و جامعه مقرراتی فرانسه نشون داده است.بکر آنقدر مخاطب را به نیاز نمایشی کاراکترها نزدیک میکند و دوربین های لول آن به نوعی مخاطب هم یک زندانی در سلول آنها است.نقطه عطف اصلی فیلم زمان ورود کاراکتر جدید به سلول آنها است که درام قصه را میسازد و با کنش واکنش های آنها فیلم را کمی دراماتیک و دوستانه میکند.هرچه از نبوغ بکر در فصل های بریدن،حفر کردن و ساختن گفت کم است چرا که هریک از این گزاره ها برای ابژه نمودن واژه فرار بخوبی کمک کننده بوده است.صداگذاری های عالی فیلم هم حرف ندارد از بریدن لوله ها تا پوتک زدن های شخصیت ها.هرکدام به نوعی ذهن مخدوش و هدف دار شخصیت هارا نشان میدهد.و همان شخصیت جدید است که بمانند مخاطب خبری از غافله ندارد و برای مدت کوتاهی شاهد تلاش چندین آدم برای شروع زندگی دوباره است.آدم هایی که هرچند در دنیای واقعی جرمی مرتکب شده اند اما محدودیت و اسارت ذات آنهارا نمایان میکند.حفره از خلا ای در زندگی همه ما سخن میگوید که گاه در آن فرو میرویم و برای رهایی از آن سعی بر پوشاندن حفره های اخلاقی و فطرتی خود داریم.زمانی که یکی از شخصیت های فیلم برای جلوگیری از آسیب دیدن به روحیات مادرش از فرار با هم سلولی هایش سرباز میزند.بکر نشان میدهد هرچند آدم هایی که در زندان هستند هرکدام جرمی مرتکب شده اند اما هنوز احساسات در وجود حتی مجرم ها هم زنده است.آدم هایی که بدون اتکای درست به ترازوی عدالت همگی مجازات میشوند اما به فکر رهایی از بند این دنیای بی رحم که برای آنها تبدیل به زندان شده است هستند.بکر بخوبی در شخصیت پردازی کاراکتر های فرعی نظیر نگهبانان نیز خیر و شر را در یک اسلوب استاندارد نشان میدهد.سکانسی که دو شخصیت در کانال فاضلاب کار حفره را تمام کردند آن حس نور امیدی در تاریکی را توأم با شخصیت ها مخاطب هم درکش میکند و آن تاکسی که در فضای بیرون زندان رد می‌شو.بنوعی کارگردان حتی فرار زندانی هایش را رقم میزند ولی با تکیه درست به اقتباس بکر از این داستان واقعی و تعبیه روایتی کلاسیک.گره گشایی فیلمنامه هم به مانند شوکی برای مخاطب رقم میزند که همان شخصیت تازه وارد،تبدیل به مانعی برای فرار آنها شده است و آن اکستریم کلوزاپ فوقالعاده بکر با تدوین خوب زمانی که شخصیت متوجه آگاهی نگهبانان از فرار آنها میشود.همانقدر برای ما شوک آور است که برای آنها هم. و این سینمای ناب است،صحبت کردن با زبان تصویر و هر تمهید یا تروکاژ سینمایی دیگر.وسراخر همان شخصیت تازه وارد هم بمانند مخاطب از یک سلول وارد سلول دیگری شد و تنها خاطره این فرار در ذهن ما نقش میبندد.حفره قصه فراری است که حتی به فرجام میرسد اما هستی به ما می‌فهماند که هر جرمی مجازاتی دارد و زبان عدالت شاید کمی تند باشد اما باز انسان راازدرگیر شدن با دنیای پر از جرم و جنایت بیرون منع میکند.آخرین فیلم ژاک بکر تبدیل میشود به فیلمی اتوبیوگرافی و شایدم شاهکار، که طعم واقعی فرار از زندان را به ما مخاطب در سینما هدیه میدهد.