گزارش باکس آفیس: چرا سال ۲۰۲۰ حتی بدون شیوع کرونا هم درآمد ۲۰۱۹ را تکرار نمی‌کرد؟

مشکلاتِ مالی استودیوی ام‌جی‌ام، دنیل کریگ و جیمز باند را به مدتِ چهار سال از یکدیگر دور نگه داشت؛ این تأخیر باتوجه‌به روندِ مثبتِ اخیر مجموعه واقعا غیرقابل‌تصور بود. اما چهار سال بعد «اسکای‌فال» به کارگردانی سم مندز واردِ میدان شد؛ این فیلم به‌لطفِ نقدهای بسیار مثبتش، یک ترانه‌ی اُسکاری از اَدل در اوجِ محبوبیتش، ویدیویی از همراهی دنیل کریگ و ملکه‌ی انگلستان درکنار یکدیگر به مناسبتِ آغازِ بازی‌های اُلمپیکِ لندن، ۵۰ سالگی «دکتر نو» و عدم وجودِ رقبای بزرگ («گرگ و میش: سپیده‌دم قسمت دوم» در نوامبر و «هابیت: سفری غیرمنتظره» در دسامبر مخصوصِ طرفداران این دو مجموعه بودند)، به ۹۰ میلیون دلار افتتاحیه دست یافت که رکورد جدیدی برای این مجموعه‌ی سابقه‌دار بود؛ «اسکای‌فال» درنهایت به ۳۰۴ میلیون دلار فروشِ خانگی و یک میلیارد و ۱۰۸ میلیون دلار فروشِ جهانی دست یافت. دنیل کریگ پس از سه سال تأخیر که حالا دیگر قابل‌انتظار شده بود، با «اسپکتر» بازگشت. گرچه این فیلم با سروصدای رسانه‌ای بد و نقدهای ضعیف مواجه شد، اما با این وجود، کماکان ۲۰۰ میلیون دلار در خانه و ۸۸۱ میلیون دلار در دنیا فروخت. حالا «زمانی برای مُردن نیست» پنج سال پس از «اسپکتر» اکران خواهد شد. اگر این فیلم افتضاحِ غول‌آسایی نباشد، هیچ دلیلی برای عدمِ پیش‌بینی درآمدِ عالی‌اش وجود ندارد.

آیا «زمانی برای مُردن نیست» عملکردی نزدیک به ارقامِ فضایی «اسکای‌فال» خواهد داشت؟ الزاما نه. ولی تحلیلگران فکر می‌کنند اکرانِ این فیلم در ماه نوامبر در بینِ رقبایی که نسبتا کوچک‌تر از جیمز باند هستند («گودزیلا علیه کونگ»، «تاپ گان: موریک» و «تل‌ماسه») به این معنی است که «زمانی برای مُردن نیست» شانسِ تکرار موفقیتِ «اسکای‌فال» را دارد. تاریخِ فیلم‌های مامور ۰۰۷ نشان می‌دهد که هرچه فاصله‌ی بینِ فیلم‌های این مجموعه افزایش پیدا کرده است، اشتیاقِ مردم برای دیدنِ قسمتِ جدید پدرِ اکشن‌های مُدرن نه کاهش، بلکه به همان اندازه افزایش پیدا کرده است. هر وقت فاصله‌ی بینِ فیلم‌های مجموعه زیاد شده است، رسانه‌ها درباره‌ی اینکه آیا قسمتِ ضعیفِ قبلی آسیبِ جبران‌ناپذیری به مجموعه وارد کرده یا نه و اینکه آیا این مجموعه دیگر بی‌اهمیت شده است یا نه صحبت می‌کنند، اما همیشه سینماروها بهتر از همیشه به استقبالِ فیلمِ جدید مجموعه می‌روند. مخاطبان برای دیدنِ دوباره‌ی شان کانری در «الماس‌ها همیشگی هستند» به سینماها برگشتند، آن‌ها سه سال بعد از شکستِ «مردی با تفنگِ طلایی»، برای دیدنِ «جاسوسی که عاشقم بود» برگشتند. آن‌ها برای دیدنِ «گلد‌ن‌آی» با بازی پیرس برازنان و «کازینو رویال» با بازی دنیل کریگ به سینما برگشتند. تمام نقدهای ضعیفِ «ذره‌ای آرامش» و چهار سال فاصله بینِ آن و قسمتِ بعدی، جلوی «اسکای‌فال» را از تبدیل شدن به به پُرفروش‌ترین فیلمِ مجموعه نگرفت. حالا دوباره تاریخ دارد تکرار می‌شود. پنج سال فاصله بینِ «اسپکتر» (که در جلب نظر طرفداران و منتقدان شکست خورد) و پنجمین و آخرینِ نقش‌آفرینی دنیل کریگ در قالب مامور ۰۰۷ وجود دارد. اگر تاریخ تکرار شود، مخصوصا اگر دنیل کریگ فیلمِ خداحافظی بهتری در مقایسه با شان کانری، راجر مور یا پیرس برازنان داشته باشد، آن وقت فاصله‌ی غیرمعمولِ بینِ «اسپکتر» و «زمانی برای مُردن نیست» می‌تواند به افزایش علاقه و اشتیاقِ مردم برای دیدنِ آن منجر شود. گرچه «زمانی برای مُردن نیست» می‌توانست به اولین بلاک‌باسترِ غول‌آسای سال ۲۰۲۰ تبدیل شود، اما حالا احتمالا به آخرین بلاک‌باسترِ غول‌آسای ۲۰۲۰ تبدیل خواهد شد.

چگونه «ماتریکس»، «مومیایی» و «تهدید شبح» در عرض شش هفته، هالیوود را متحول کردند؟

«ماتریکس» در سی‌ام مارس سال ۱۹۹۹ در روز چهارشنبه اکران شد و این‌گونه به نماینده‌ی یکی از قوانینِ قدیمی باکس آفیس در زمینه‌ی اکران شدن در روزِ چهارشنبه تبدیل شد (اکران اکثر فیلم‌ها از روز جمعه شروع می‌شود). این قانونِ قدیمی می‌گوید که اگر فیلم‌تان خیلی خوب نیست و یکی از آن فیلم‌هایی که اکرانِ زودهنگامش باعث افزایشِ سروصدای رسانه‌ای پیرامونش در جریانِ آخرهفته‌ی جمعه تا یکشنبه نمی‌شود نیست، از اکران کردنِ آن در روزِ چهارشنبه خودداری کنید. اما «ماتریکس» نه‌تنها خیلی خوب بود، بلکه داریم درباره‌ی یکی از پُرسروصداترین فیلم‌های تاریخِ سینما چه در رسانه‌ها و چه در بینِ عموم مردم صحبت می‌کنیم. ساخته‌ی علمی‌تخیلی واچوفسکی‌ها که براساس الگوی داستانگویی «سفر قهرمان» نوشته شده بود، یکی از سه اکشنِ بلاک‌باستری بود که در یک بازه‌ی شش هفته‌ای درکنار یکدیگر روی پرده‌ی سینماها رفتند و هالیوود را برای همیشه متحول کردند. هر سه فیلمِ «ماترکیس»، «مومیایی» و «جنگ ستارگان: تهدید شبح» به مثال‌ِ بارزِ سه گونه‌ی بلاک‌باسترسازی تبدیل شدند. «ماتریکس» نماینده‌ی بلاک‌باسترهای اورجینال است؛ فیلمی که ایده‌ی داستانی‌اش (یک دنیای شبیه‌سازی‌شده که سرنوشتِ افتضاحِ شخصیت اصلی‌اش تقصیرِ خودِ او نیست)، یکی از ترندهای اواخرِ قرن بیستم بود که از یکی از نمونه‌های دیگرش می‌توان به فیلمِ کالتِ «شهر تاریک» (Dark City) اشاره کرد که یک سال پیش از «ماتریکس» اکران شده بود. اما «اورجینال» به‌معنی چیزی که تاکنون هیچ‌وقت چیزی شبیه به آن دیده نشده است نیست؛ «ماتریکس» حکمِ ترکیبی از اسطوره‌شناسی سایبرپانک، انیمه، سینمای اکشنِ هنگ کنگ (مخصوصا سکانس‌های اسلوموشنِ تیراندازی با هر دو دست که توسط جان وو محبوب شدند) و الگوی داستانگویی «سفر قهرمان» بود. داستانِ نئو، مورفیس، ترینیتی و مامور اِسمیت، حتی بیشتر از «جنگ ستارگان»، تمامِ خصوصیاتِ الگوی داستانگویی «سفر قهرمان» که برای نخستین‌بار توسط جوزف کمپل در کتاب «قهرمان هزار چهره» به‌عنوانِ الگوی کلی بیشتر اسطوره‌های تاریخِ جهان معرفی شد را تیک می‌زند. به خاطر همین بود که این داستان به همان اندازه که با ترکیبِ ژانرهای گوناگون این‌قدر جدید به نظر می‌رسد، همزمان به خاطر بهره‌گیری از یک الگوی داستانگویی کهن، آشنا و قابل‌لمس احساس می‌شد.

تمام اینها به‌علاوه‌ی کیانو ریوز که انتخابِ ایده‌آلی برای نقشِ نئو است، درکنارِ لارنس فیش‌برن و بازیگرانِ نسبتا ناشناخته‌ای مثل کری آن-ماس و هیوگو ویوینگ، جلوه‌های کامپیوتری انقلابی و فیلمسازانِ جوانی که بعد از فیلمِ مستقلِ تحسین‌شده‌شان، ۶۳ میلیون دلار بودجه و آزادی خلاقانه‌ی نسبتا خوبی دریافت کرده بودند، به نتیجه‌ی درخشانی منجر شد؛ فیلمی که آن‌قدر گران‌قیمت بود که از لحاظ فنی، انقلابی ظاهر شود، اما همزمان آن‌قدر گران‌قیمت نبود که تمام تمرکزش را روی جنبه‌ی فنی‌اش بگذارد و شخصیت‌پردازی و داستانگویی را نادیده بگیرد. اینها درکنار تم‌های زیرمتنی جلوتر از زمانِ خودش (مثل هویتِ اقلیت‌های جنسی جامعه) به فیلمی منجر شد که دنیا را غافلگیر کرد. «ماتریکس» اکرانش را با کسب ۲۷ میلیون دلار افتتاحیه‌ی جمعه تا یکشنبه و ۳۷ میلیون دلار افتتاحیه‌ی چهارشنبه تا یکشنبه آغاز کرد و رفت تا به ۱۷۱ میلیون دلار فروشِ خانگی و ۴۶۳ میلیون دلار فروشِ جهانی دست پیدا کند و پشت‌سر «گردباد» (Twister)، به پُرفروش‌ترین فیلم برادران وارنر در آن زمان تبدیل شود. خبر بد این است که گرچه در ابتدا «ماتریکس» به‌عنوانِ نماینده‌ی پتانسیلِ عالی سینما در زمینه‌ی بلاک‌باسترهای اورجینال به نظر می‌رسید، اما خیلی زود مشخص شد که «ماتریکس» بیش از اینکه آغازگر ترندِ جدید بلاک‌باسترهای اورجینال باشد، حداقل از نظر موفقیتِ مالی، حکم آخرین فیلم از نوع خودش را داشت. نه، البته که «ماتریکس» آخرین بلاک‌باسترِ علمی‌تخیلی اورجینالِ سینما نبود، اما یکی از آخرین فیلم‌ها از نوعِ خودش بود که به آغازگرِ یک مجموعه موفق تبدیل شد. چرا که سینما در ۲۱ سالی که از اکرانِ «ماتریکس» می‌گذرد، روزبه‌روز بیش‌ازپیش به سمتِ بلاک‌باسترهای اقتباسی و آی‌پی‌های بازیافت‌شده میل پیدا کرده است. دقیقا در این نقطه است که دو بلاک‌باسترِ دیگری که در اوایل ۱۹۹۹، هالیوود را درکنار «ماتریکس» برای همیشه تغییر دادند وارد میدان می‌شوند. اگر «ماتریکس» یک علمی‌تخیلی پُرزرق و برقِ اورجینال بود، «مومیایی» حکم بازآفرینی یک آی‌پی قدیمی در قالب یک بلاک‌باسترِ مُدرن را داشت. گرچه «مومیایی» به‌عنوانِ پیش‌غذا برای فیلم «جنگ ستارگان» جدیدی که چند هفته بعد اکران می‌شد در نظر گرفته شده بود، اما خودش به یک رویدادِ تابستانی بزرگِ مستقل تبدیل شد.

«مومیایی» که از گروه بازیگرانِ رنگارنگِ معرکه‌ای به رهبری برندن فریزر و ریچل وایز بهره می‌برد، یک فیلمِ ماجراجویی تاریخی بود که آی‌پی ترسناکِ قدیمی یونیورسال را برداشته بود و آن را به جایگزینِ درجه‌یکی برای «ایندیانا جونز» متحول کرده بود. شاید حتی بهتر از جایگزین؛ «مومیایی» در بدترین حالت به اندازه‌ی دوتا از چهار فیلم «ایندیانا جونز» خوب است. دلیل اصلی‌اش به خاطر این بود که فیلمسازان مطمئن شده بودند تا کاراکترهای ریک و ایو را به اندازه‌ی اکشن‌ها و جلوه‌های ویژه‌اش، لذت‌بخش و سرگرم‌کننده کنند. «مومیایی» که با ۸۰ میلیون دلار بودجه تهیه شده بود، درست مثل «ماتریکس» آن‌قدر گران‌قیمت نبود که بتواند کاملا به جلوه‌های ویژه‌اش تکیه کند، بلکه باید برای جلب نظر مخاطبان روی لحظاتِ شخصیت‌محورش نیز حساب باز می‌کرد. «مومیایی» اکرانش با ۴۳ میلیون دلار افتتاحیه شروع کرد و به ۱۵۵ میلیون دلار فروشِ خانگی و ۴۱۶ میلیون دلار فروشِ جهانی دست یافت و به آغازگرِ مجموعه‌ای با دو دنباله و یک اسپین‌آف تبدیل شد. درواقع «پادشاه عقرب»، پیش‌درآمدِ مجموعه با بازی دواین جانسون منجر به سه دنباله شد که هر سه یکراست در قالب دی‌وی‌دی در شبکه‌ی خانگی منتشر شدند. این موضوع «مومیایی» را درکنار «سریع و خشن»، به دومین دنیای سینمایی تصادفی یونیورسال تبدیل کرد. «مومیایی» اولین نمونه از آی‌پی‌های قدیمی که مورد بازآفرینی مُدرن قرار می‌گیرند نبود، اما فیلمی بود که این ایده را در هالیوود محبوب کرد. موفقیتِ آن به سیلی از ریبوت‌ها مثل «آلیس در سرزمین عجایب»، «سفید برفی و شکارچی»، «پـن»، «جکِ غول‌کُش» و غیره منجر شد؛ به این صورت که استودیوها آی‌پی‌های غیراکشنِ قدیمی را برمی‌داشتند و آن‌ها را به اکشن‌های فانتزی پُزرق و برق و پُرزرد و خوردِ استانداردِ هالیوودی متحول می‌کردند.

می‌توان این‌طور گفت که هر دوی «ماتریکس» و «مومیایی» میراثِ سه‌گانه‌ی «جنگ ستارگان» را تعقیب می‌کردند؛ بالاخره در زمانی‌که این فیلم‌ها اکران شدند، فقط ۱۶ سال از «آخرین جدای» گذشته بود. همچنین در آن زمان تعداد فیلم‌هایی در مقیاسِ آن‌ها آن‌قدر اندک بود که برخلاف امروز، تمام بلاک‌باسترها برای خودشان یک پا رویدادِ سینمایی حساب می‌شدند. بنابراین بخشِ کنایه‌آمیز ماجرا این است که «جنگ ستارگان: تهدید شبح» به فیلمِ ضعیف‌تری در مقایسه با فیلم‌هایی که مدعی پُر کردنِ جای خالی آن بودند تبدیل شد. درست همان‌طور که در سال ۲۰۰۲، «مجموع همه‌ی ترس‌ها»، «سه‌ایکس» و «هویت بورن» به‌عنوانِ فیلم‌هایی که قصد پُر کردن جای خالی جیمز باند را داشتند، بهتر از «روزی دیگر بمیر» به‌عنوانِ جنس اصلی ظاهر شدند. «جنگ ستارگان: تهدید شبح» در مقایسه با دو بلاک‌باسترِ جریان‌سازی که بلافاصله پس از آن‌ها اکران شده بود، چندان شگفت‌انگیز نبود، اما با این وجود به موفقیتِ تجاری غول‌آسایی دست یافت. اولین فیلمِ سه‌گانه‌ی پیش‌درآمدِ جرج لوکاس گرچه با خشمِ منتقدان و طرفداران مواجه شد، اما ۶۴ میلیون دلار در جریانِ افتتاحیه‌ی جمعه تا یکشنبه‌اش و ۱۰۵ میلیون دلار در جریان افتتاحیه‌ی چهارشنبه تا یکشنبه‌اش کسب کرد. این فیلم در ادامه رفت تا به ۴۳۱ میلیون دلار فروشِ خانگی دست پیدا کند که هنوز یکی از بادوام‌ترین فیلم‌های غیرکریسمسی تاریخِ باکس آفیس حساب می‌شود. این فیلم ۹۲۷ میلیون دلار در دنیا کسب کرد که در آن زمان پشت‌سر «تایتانیک» (یک میلیارد و ۸۰۰ میلیون دلار)، به پُرفروش‌ترین فیلمِ گیشه‌ی جهانی تبدیل شد. از همه مهم‌تر، «تهدید شبح» آغازگرِ فازِ بعدی بلاک‌باسترهایی که قرار بود در دو سال آینده ببینیم بود («هری پاتر و سنگ جادو»، «اراب حلقه‌ها: یاران حلقه»، «مرد عنکبوتی» و غیره). «تهدید شبح» شاید جنگِ ستارگانِ بی‌نقص و رضایت‌بخشی نبود، اما در دنیایی که سینماروها به فیلم‌هایی در مقیاسِ آن عادت نداشتند، یک رویدادِ بی‌نظیر بود.