مدیوم‌ها و تفکر رابطۀ تنگاتنگ با هم دارند

اخبار هنری:

مدیوم‌ها و تفکر رابطۀ تنگاتنگ با هم دارند. [مدیوم لغتی است که از فرانسه وارد فارسی شده است و به معنای واسطه یا رسانه است و به طور اخص به شخصی اطلاق می‌شود که واسطۀ احضار ارواح است.] حافظه و ادراک و قوۀ شناخت ما چیزهایی مقّرر و مفروض نیستند، فرایندهای بی‌وزنی غیر مادی که به صورتی سراپا ذهنی پشت دیوارهای جمجمۀ سرِ ما روی می‌دهند چون در عین حال همواره از پیش زیربنائی مدیومی دارند، یعنی متکی به یک واسطه یا رسانه‌اند. به گفتۀ نیچه، «لوازم تحریر ما در شکل‌دادن به افکار ما دخیل‌اند»: ادوات کتابت ما معاون افکار مایند.

 Bernd Herzogenrath. Film as philosophy (2017)

فریدریش نیچه حول و حوش سال 1882 ماشین تحریری خرید ــ دقیق‌تر بگوییم، یک اسکریوکُل ملینگ‌هنسِن (راسموس ملینگ‌هنسن، مخترع دانمارکی، در سال 1865 دستگاه زیبایی ساخت که در کشورهای اسکاندیناوی محبوبیت یافت. یک ماشین تحریر ابتدائی که در 1870 در خط تولید قرار گرفت). بینائی او روز به روز ضعیف‌تر می‌شد. چشم دوختن به صفحۀ کاغذ برایش توان‌فرسا و دردناک شده بود و غالباً سردردهای جان‌کاه می‌اورد. مجبور شده بود نوشتنش را محدود و مختصر کند و هر لحظه بیم داشت که مبادا ناگزیر شود نوشتن را بالکل کنار بگذارد. ماشین تحریر او را نجات داد. دستکم مدتی. همینکه آموخت بدون نگاه کردن به کلیدها ماشین کند قادر شد با چشم‌های بسته بنویسد و فقط از سرانگشت‌هایش استفاده کند. کلمه‌ها دیگربار می‌توانستند از ذهنش به روی کاغذ جاری شوند.

البته این ماشین تأثیر ظریف‌تری روی کار نیچه داشت. یکی از دوستان نیچه که اهنگساز بود متوجه تغییری در سبک نگارش نیچه شد. نثر نیچه که از همان ابتدا بر مدار ایجاز و اختصار می‌گشت موجزتر از پیش شد، به‌اصطلاح تلگرافی‌تر شد. این دوست در نامه‌ای به نیچه نوشت، «بعید نیست به یاری این ابزار حتی به سبک و نحوۀ بیانی نو برسی». و به این نکته اشاره کرد که، «در کار خود من نیز، “افکار”م در موسیقی و زبان خیلی وقت‌ها وابسته به کیفیتِ قلم و کاغذی است که به کار می‌گیرم.»

نیچه جواب داد، «حق با توست. لوازم تحریر ما در شکل‌گیری افکار ما دخیل‌اند.» فریدریش آ. کیتلِر، رسانه‌پژوه آلمانی، می‌نویسد نثر نیچه تحت تأثیر این ماشین دگرگون شد. برهان‌ها و استدلال‌های طولانی را کنار گذاشت و به تحریر کلمات قصار روی آورد. از تحریر افکار دست کشید و به جناس و ایهام دست یازید. از لفّاظی دست شست و سبکی تلگرامی پیش گرفت.

From “Is Google Making Us Stupid?” In The Atlantic

ترجمه صالح نجفی