نقد مستند Stan Lee | خالق ابرقهرمان‌های مارول

اخبار هنری: مستندها را شاید بتوان آثاری فراتر از فیلم‌های داستانی در نظر گرفت. فیلم‌هایی که با تجربیاتی خاص به‌سراغ مخاطب می‌آیند و او را با جهان‌هایی که هرگز ندیده و درک نکرده آشنا می‌کنند. یک اثر مستند فارغ از هرگونه بکارگیری عنصر تخیل و روابط دراماتیکی معمول در سینما ساخته می‌شود، به‌همین دلیل این قالب را می‌توان نزدیک‌ترین تجربه‌ی سینمایی به زندگی انسان درنظر گرفت. مستندها در جوهره‌ی خود با هدف آگاهی دادن، تغییر احساسات جوامع، غالب کردن سیاست‌ها، وارونه کردن حقایق و بولد کردن یکسری مسائل خاص در گونه‌های متفاوتی مثل ژانرهای آثار داستانی ساخته می‌شوند.

مستندها سرشار از حس صمیمیت و آشنایی اند، بعضی از آن‌ها به غلظت خاطرات افراد اضافه می‌کنند و به علاقه‌هایشان هویتی ماندگار می‌بخشند. پروژه‌ی Stan Lee، یکی از همین مستندهای خاص است. حالا که دنیای مارول و ابرقهرمان‌هایش تبدیل به تکه پازلی جدانشدنی در کمپانی‌های فیلمسازی و مارکت‌های سینمایی شده‌اند، بدنیست که طرفداران این سینمای خاص با این مستند سری به دنیای خالق شخصیت‌های این ابرقهرمان‌ها بزنند. مستندی که با توجه به علاقه‌ی طیف وسیعی از مخاطبان سینما به جهان‌های ابرقهرمانی می‌تواند مثل سفر دوباره‌ای به مارول باشد اما از آن مستندهایی نیست که بشود چندان بهش دل خوش کرد.

استنلی مارتین لیبر نویسنده و خالق کتاب‌های دنیای مارول است که بعد از انتشار اولین داستان ابرقهرمانی‌ خود با امضای Stan Lee شناخته شد. حال این مستند سعی دارد تا به زندگی و نحوه‌ی شکل‌گیری قصه‌های کتاب‌های کمیک بپردازد. Stan Lee، اثری زندگی‌نامه‌ای و بیوگرافی است که با صدای استنلی مارتین به روی تصاویری از مراحل زندگی و کار او پیش می‌رود. گذشته و یکسری از اتفاقات زندگی این شخصیت با آدمک‌های استاپ موشنی شبیه‌سازی می‌شوند و تعدادی تصاویر و ویدئوهای واقعی و آرشیوی نیز در این مستند حضور دارند.

این مستند از زمان به دنیا آمدن استن لی شروع می‌شود. خود کارکتر استن لیبر به‌عنوان دانای کل شروع به صحبت می‌کند و فیلم از زاویه دید این شخصیت روایت را پیش می‌برد. تصاویری از کودکی او به‌نمایش درمی‌آید و فیلمساز با استفاده از آدمک‌های عروسکی، گذشته‌ی او را بازسازی می‌کند.

زندگی مردی که به‌عنوان یک پادو در خیاط‌خانه‌ای بزرگ مشغول به کار بوده و حالا تبدیل به تاجر و ناشری موفق شده است. مستند لحن بسیار شاد و سرزنده‌ای دارد، سرشار از پلان‌های امیدبخشی است که تنها موفقیت‌ها را نشان می‌دهد. از طرفی هم صدای اصلی خود لیبر جذابیتی فوق‌العاده به Stan Lee بخشیده است. عنصری که در آثار مستند بسیار به چشم می‌آید و حاضر اهمیت است. صدا و نحوه‌ی نریشن گویی آنقدری در این قالب تاثیرگذار است که بازیگری و بازیگردانی در آثار داستانی.

Stan Lee مستندی ساده و سرراست است، ایده‌ی چندان پیچیده‌ای ندارد و شبیه گزارشی می‌ماند که قدری زرق‌وبرق به آن داده‌اند. همه‌ی زندگی خالق شخصیت‌های کمیک و مخلوقاتش در این ۹۰ دقیقه خلاصه شده، به‌همین دلیل فیلمساز زمان زیادی برای عمیق شدن به هر آنچه که در این روایت اتفاق می‌افتد را ندارد. مستند به‌ گونه‌ای است که گویا به پای صحبت استنلی مارتین نشسته‌ایم و او تنها در حال بازگو کردن مسائلی است که دوست دارد ما ازشان سردربیاروریم. این پروژه، اثری یکطرفه محسوب می‌شود همانطور که طرفداران دنیای مارول و کمیک بوک‌ها می‌دانند جک کربی و استیو دیتکو همکاران استنلی بوده‌اند، افرادی که ابرقهرمان‌های این دنیای غیرعادی مدیون‌شان خواهند بود اما این مستند جانب این دو نفر را رعایت نمی‌کند و سعی دارد تا فقط از استن لی یک قهرمان بسازد و دیگر هم‌تیمی‌هایش را نادیده بگیرد.

Stan Lee، را باید یک مستند ساده و سطحی در نظر گرفت. مخاطبان هنگام دیدن این اثر نباید چندان به دنبال چرایی خلق شخصیت‌های محبوب ابرقهرمانی‌اش باشند. همانطور که می‌دانیم مرد عنکبوتی دراماتیک‌ترین ابرقهرمان دنیای کمیک بوک‌ها و مارول است. چراکه او نه از فضا آمده، نه آدمی بالغ است و نه از همان ابتدا قوی و مستحکم وارد ماجرا می‌شود. مرد عنکبوتی نوجوانی آسیب‌پذیر همراه با شرایطی شکننده است. ویژگی‌های قابل باور و هضم‌پذیری که باعث می‌شد تا مخاطب نسبت بهش همذات‌پنداری کند و او را نسبت به دیگر ابرقهرمان‌ها به جهان خودش نزدیکتر ببیند. همین ویژگی‌ها باعث می‌شود که مرد عنکبوتی تا به امروز یکی از جذابترین‌ها و در دسترس‌ترین‌های مارول باشد. برهمین اساس مخاطبی که مرد عنکبوتی را کارکتری خاص و متفاوت می‌بیند دوست دارد تا از مراحل شکل‌گیری‌اش سر درآورد که متاسفانه چنین اتفاقی نمی‌افتد و مستند با اشاره‌ای گذرا داستان‌اش را می‌گوید و رد می‌شود.

مستندها شبیه همه‌ی دیگر آثار داستانی همراه با یک ایده شروع می‌شوند اما چیزی که در این قالب بسیار اهمیت دارد، طرح مستند است. اینکه مستند به‌دنبال طرح چه پرسشی است و چگونه به خلق طرح منسجمی می‌رسد؟ اینکه اتفاقات زندگی شخصی را از ابتدا تا انتها به‌تصویر بکشیم و با استفاده از یکسری تصاویر آرشیوی به آن هویت بدهیم، نمی‌توان به این اثر نام مستند را داد. یک بار دیگر از ابتدا تا انتها Stan Lee را مرور می‌کنیم، تصاویر آرشیوی، کارکترهای خلق شده، کودکی استنلی، دوستان او و خانواده‌اش، هدف از خلق اینها چه چیزی است؟ اصلا نقطه تلاقی این همه ایده در کجاست؟ مستند در پی خلق چه تفکری ساخته شده است؟

وقتی که به دنبال یافتن جوابی برای پاسخ به این پرسش‌ها می‌رویم، چیز زیادی دستگیرمان نمی‌شود و اگر چند روزی هم از دیدن این مستند گذشته باشد، به‌طور کلی نیز ممکن است آن را فراموش کرده باشیم. درواقع اگر از خودمان بپرسیم که پروژه‌ی استن لی در پی نمایش چه‌چیزی بود و می‌خواست چه مسئله‌ای را به هواداران ابرقهرمان‌ها نشان دهد به پاسخ مشخصی نخواهیم رسید. Stan Lee، همانند یک گزارش بدون هدف برای پر کردن ستون‌های خالی است. هر ایده‌ای که در اینجا مطرح شده تنها در سطح کار می‌کند و در پی پرداخت خوبی از خودش برنمی‌آید. این مستند فاقد هرگونه اطلاعات مهمی است که معمولا در مستندها با مخاطب ردوبدل می‌شود.

استن لی ادای احترامی خام به خالق یکی از خاطره‌سازترین شخصیت‌های دنیای کمیک و ابرقهرمان‌ها است. این مستند از آنجائیکه دیدگاه خاصی ندارد و نسبت به ایده‌هایش بی‌اعتنا رفتار می‌کند، به طرح منسجمی نمی‌رسد. به‌همین دلیل اثری قابل‌اعتنا برای ردیابی جهان مارول و کارکترهای کمیک نیست. پس از پایان مستند Stan Lee، تنها چیزی که در یادمان می‌ماند این است که چه‌کسی اسپایدرمن را خلق کرده و به‌عنوان یک ابرقهرمان متفاوت به جهان مارول هدیه داده است. Stan Lee، شاید اثری خاطره‌انگیز و در جاهایی نیز دلنشین باشد اما مستندی نیست که برایمان رمزگشایی کند و در پی طرح مسائل مهمی از شخصیت استنلی و کارکترهایی که خلق کرده برآید.

سوگند مختاری